Соли 2021 ҳамкорӣ бо мақомоти дахлдори давлатҳои қабулкунандаи муҳоҷирони меҳнатӣ тақвият ёфт. Аз ҷумла, дар доираи ҷаласаи 17-уми Комиссия оид ба ҳамкории иқтисодӣ байни Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Федератсияи Россия, ҷаласаи 25-уми Шӯрои роҳбарони мақомоти муҳоҷирати давлатҳои узви ИДМ, Форуми VII-уми байнипарлумонии Тоҷикистону Россия ва ҷаласаи 16-уми Комиссия оид ба ҳамкории иқтисодӣ байни Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Ҷумҳурии Қазоқистон масоили муҳоҷирони меҳнатӣ баррасӣ ва протоколҳои дахлдор қабул шуд.

    Дар натиҷа аз ҷониби Федератсияи Россия нисбат ба 120 ҳазору 590 шаҳрвандони Ҷумҳурии Тоҷикистон афви муҳоҷиратӣ қабул шуд. Инчунин, бо баргузории чорабиниҳои иттилоотӣ зиёда аз 150 ҳазор нафар шаҳрвандони мо будубоши худро дар Федератсияи Россия қонунӣ намуданд, ки хавфи ихроҷи онҳо аз давлати қабулкунанда бартараф гардид.

    Соли сипаришуда 374 ҳазор нафар, аз ҷумла 353 ҳазор нафар ба Федератсияи Россия, 9 ҳазор нафар ба Ҷумҳурии Қазоқистон ва 12 ҳазор нафар ба дигар давлатҳо ба муҳоҷирати меҳнатӣ сафар намуданд. Инчунин, дар ин давра 150 ҳазор нафар ба Ватан баргаштанд. 

    Ба Намояндагии вазорат дар Федератсияи Россия оид ба муҳоҷират зиёда аз 24 ҳазор муроҷиати шаҳрвандони Ҷумҳурии Тоҷикистон ворид гардида, мавриди баррасӣ қарор гирифтанд. Дар натиҷа бо дахолати намояндагӣ зиёда аз 18 млн.рубли русӣ музди меҳнати пардохтнашудаи муҳоҷирон баргардонида шуда, 13 қарорҳои судҳои ноҳиявӣ нисбати шаҳрвандони мо бо қарорҳои судҳои болоии Федератсияи Россия бекор карда шуданд. 

    Дар ин давра тибқи квотаи тасдиқшуда ба 5 ҳазору 777 нафар шаҳрвандони хориҷӣ иҷозат барои фаъолияти меҳнатӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон дода шуд. Дар баробари ин, дар ширкатҳое, ки иҷозатномаи ҷалби мутахассисони хориҷиро доранд, беш аз 39 ҳазор нафар мутахассисони ватанӣ бо ҷойи кор таъмин гардиданд. 

    Ҷиҳати танзими муҳоҷирати дохилӣ ва экологӣ соли сипаришуда тибқи нақшаҳои тасдиқгардида дар ҷумҳурӣ 375 оила аз ноҳияҳои камзамин ва минтақаҳои хавфнок дар ноҳияҳои дорои заминҳои бекорхобида бо қитъаҳои замин барои сохтмони манзил таъмин гардиданд. (Аз ҷумла, дар ВМКБ 23 оила, вилояти Хатлон 161 оила, Суғд 90 оила ва ШНТҶ 101 оила).  Ба ҳамаи муҳоҷирони дохилӣ ва экологӣ аз буҷети давлатӣ қарзҳои имтиёзнок ва кумакпулӣ пардохт карда шуд.

 Замимаи 1
                                                                            ба қарори Ҳукумати
                                                                          Ҷумҳурии Тоҷикистон
                                                                  аз ___ _________ соли _____ №__

                                   1.  МУҚАРРАРОТИ УМУМӢ 
     
       1. Стратегияи танзими равандҳои муҳоҷират дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои давраи то соли 2040 (минбаъд-Стратегия) мақсад, тањлили вазъи кунунї, мушкилот, њадаф, вазифаҳо, нишондињандањо, самтҳои асосї, механизимњои амалисозии сиёсати давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар самти муҳоҷиратро,  муайян мекунад. 
       2. Стратегия яке аз иқдомоти муҳими иқтисодию иҷтимоӣ барои Тоҷикистон ба шумор меравад. 
3. Стратегия аз низоми мақсадҳо, самтҳои стратегӣ ва масъалаҳои афзалиятнок, шакл ва усулҳои амалисозии онҳо дар танзими равандҳои муҳоҷират аз таҳлили омилҳои устувор асос ёфта, ошкор намудани мушкилоти мубрами бақайдгирии вазъи муҳоҷират ва роҳҳои рушди он ва пешгӯии пасомадҳои иҷтимоӣ-иқтисодӣ бо дарназар дошти омилҳои дохилӣ ва беруниро дар худ таҷассум намуда, тавассути таҳия ва амалисозии  чорабиниҳои мақсаднок оид ба самтҳои нисбатан мубрами стратегӣ, барои дурнамои миёна ва дарозмуддат  асос ёфтааст.
4. Стратегия аз шароити имрӯзаи муҳоҷират, тамоюлҳои устувор, рушди алтернативӣ, дурнамо ва сиёсати иҷтимоӣ-иқтисодии кишвар, ба таҷрибаи омӯхташуда аз амалисозии Стратегияи миллии муҳоҷирати меҳнатии шаҳрвандони Ҷумҳурии Тоҷикистон ба хориҷа барои солҳои 2011-2015, Консепсияи муҳоҷирати меҳнатии шаҳрвандони Ҷумҳурии Тоҷикистон ба хориҷа ва Консепсияи сиёсати давлатии муҳоҷирати Ҷумҳурии Тоҷикистон асос ёфтааст. 

2.  ТАҲЛИЛИ ВАЗЪИ КУНУНӢ ВА МУШКИЛОТИ АСОСӢ ДАР САМТИ МУҲОҶИРАТ

§1. Таҳлили вазъи кунунӣ ва мушкилоти мубрами муҳоҷирати муосир
5. Сиёсати давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар самти муҳоҷират  ҷузъи сиёсати иқтисодӣ ва иҷтимоии кишвар буда, маҷмӯи чорабиниҳоест, ки ба тартиб ва идоракунии давлатии равандҳои муҳоҷират нигаронида шудаанд. Тоҷикистон, ба мисли бисёр кишварҳои хориҷии дуру наздик, самти муҳоҷирати аҳолиро яке аз василаҳои рушди иҷтимоию иқтисодӣ ва инноватсионии кишвар медонад. Дар асоси ин, сиёсати давлатӣ дар самти муҳоҷират асоснокии ҳадафҳо ва вазифаҳои асосиеро, ки ба рушди устувори иқтисодӣ, таҳкими амнияти давлатии кишвар, таъмини шароити мувофиқ барои амалисозии ҳуқуқҳои муҳоҷирон, ҳифзи миллӣ, урфу одатҳо, хусусиятҳои таърихӣ ва фарҳангии аҳолии Тоҷикистон мусоидат мекунад, пешбинӣ менамояд. 
6. Дар баробари афзоиши аҳолӣ, талабот ба ғизо, манзил, заминҳои кишоварзӣ, таъминоти об, иншооти энергетикӣ, инчунин ҷойҳои корӣ меафзояд. Афзоиши аҳолӣ, хусусан дар деҳот, дастрасиро ба захираҳо камтар  мекунад, зеро 93% ҳудуди Тоҷикистонро кӯҳистон ташкил медиҳад. Зичии аҳолӣ дар водиҳо меафзояд ва афзоиши босуръати аҳолӣ фишорро ба бозори меҳнат вусъат дода, теъдоди муайяни одамонро водор мекунад, ки мустақиман ва бевосита, бинобар набудани ҷойҳои корӣ, камбизоатӣ ва ғайра ба хориҷи кишвар сафар намоянд.
7. Дар Ҷумҳурии Тоҷикистон 5 намуди муҳоҷирати аҳолӣ ба таври қонунӣ амал мекунад, ки барои онҳо ҳисоботи омории давлатӣ гузаронида мешавад ва заминаи меъёрии ҳуқуқии дахлдор доранд:
- муҳоҷирати меҳнатӣ ба хориҷа; 
- муҳоҷирати дохилї;
- муҳоҷирати экологӣ; 
- муҳоҷирати меҳнатии шаҳрвандони хориҷӣ ба Ҷумҳурии Тоҷикистон;
- муҳоҷирати гурезаҳои хориҷӣ ва паноҳҷӯён ба Ҷумҳурии Тоҷикистон.
8. Ҷумҳурии Тоҷикистон, инчунин барои муҳоҷирати меҳнатии наздисарҳадӣ, муҳоҷирати оилавӣ ва муҳоҷирати дастаҷамъӣ заминаи қонунгузорӣ дорад, ки то ҳол ба қадри кофӣ омӯхта нашудаанд ва такмил додани дастгирии ҳуқуқии онро тақозо менамояд. 
9. Муҳоҷирати меҳнатии беруна омиле гардид, ки ба низоми  таъмини зиндагии шумораи кофии оилаҳо дар Тоҷикистон таъсири ҳалкунанда мерасонад. Дар айни замон оқибатҳои мусбат ва манфии ин падида ҷиддӣ эҳсос карда мешаванд.
10. Дар Тоҷикистон ҷанбаҳои дигари равандҳои муҳоҷират, аз қабили шаҳрсозӣ, муҳоҷирати байниминтақавӣ, муҳоҷирати дохилии ихтиёрӣ аз минтақаҳои кӯҳӣ ва сераҳолӣ ба водиҳои дорои заминҳои бекорхобидаи ҷумҳурӣ, кӯчонидани пай дар пай аз мавзеъҳои экологӣ ба ҷойҳои бехафв ба назар мерасанд аммо, ҳаҷми ин равандҳоро бо муҳоҷирати меҳнатии шаҳрвандони Ҷумҳурии Тоҷикистон ба хориҷа муқоиса кардан ғайриимкон аст.
11. Вазъи бавуҷудомада ва ҳаҷми ҷараёни муҳоҷирати дохилӣ тавозуни минтақавии демографӣ ва тақсимоти оқилонаи аҳолиро дар саросари кишвар халалдор месозад. Аз ҳад зиёд ҷойгиршавии аҳолӣ дар марказҳои хурди алоҳида ва агломератсияҳои шаҳрҳо, ки маҳдудияти иҷтимоию иқтисодӣ, минтақавӣ ва инфрасохторию коммуникатсионӣ доранд, боиси зиёд шудани шумораи аҳолии онҳо, афзудани шиддати иҷтимоӣ ва амиқ шудани бозори меҳнати онҳо мегардад. Аз ин рӯ, яке аз масъалаҳои мубрами Ҷумҳурии Тоҷикистон дар марҳилаи кунунӣ таъмини муҳоҷирати бехатар, бонизом ва қонунӣ маҳсуб меёбад. 
12. Хусусияти ноустувори динамикаи рушди бахши воқеии иқтисодиёт, хусусан дар давраи бемории сироятии COVID-19 ва дигар паёмадҳои номатлуб ва дар натиҷа шиддат гирифтани вазъ дар бозори меҳнати дохилӣ афзоиши танзимнашавандаро дар равандҳои муҳоҷират, ки боиси ноустувории вазъи иҷтимоию иқтисодӣ, амнияти миллӣ ва афзоиши шиддати иҷтимоӣ мегардад.
13. Дар муҳоҷирати байнидавлатӣ, дар маҷмуъ, тамоюли устувори хуруҷи аҳолӣ аз ҳудуди ҷумҳурӣ ба мушоҳида мерасад, ки хусусияти номатлуб дорад ва ин ҳолат махсусан дар соли 2019 мушоҳида гардидааст.    
14. Натиҷаҳои умумии муҳоҷирати байнидавлатии аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар давраи солҳои 2010-2021 (ҳазор нафар).
                                                                                                              ҷадвали 1

Ҷумҳурии Тоҷикистон    2010    2011    2012    2013    2014    2015    2016    2017    2018    2019    2020    2021
Шумораи воридшудагон     1,3    1,0    1,1    0,7    0,6    0,6    0,5    0,4    0,3    0,3    0, 1     0,3
Шумораи беруншудагон    5,4    4,0    4,2    3,5    3,3    2,9    2,8    2,2    2,4    9,7    1,2    1,4 
Афзоиш     -4,1    -3,0    -3,1    -2,8    -2,7    -2,3    -2,3    -1,8    -2,1    9,4    -1,1     -1,1 

15. Шумораи аз кишвар беруншудагон нисбат ба шумораи воридшудагон якчанд маротиба зиёдтараст, ки ин Тоҷикистонро ба яке аз кишварҳои донорҳои устувори кадрҳои баландихтисос табдил дод. Масъалаи мазкур боиси кам шудани қувваи кории босифат ва дар натиҷа коҳиш ёфтани иқтидори илмӣ, зеҳнӣ ва дар маҷмуъ иқтисоди ҷумҳурӣ гардид.
16. Чун қоида, муҳоҷирати меҳнатӣ ба хориҷи кишвар дар асоси ташаббуси шахсии худи муҳоҷирон ва дарёфти шуғл дар давлатҳои қабулкунанда амалӣ карда мешавад. Тавре ки таҷрибаи ҷаҳонӣ нишон медиҳад, раванди дурусту муташаккилонаи муҳоҷират, хусусан дар робита бо муҳоҷирати меҳнатии беруна, такони қавӣ барои рушди иқтисодии кишвар мегардад ва ҳамзамон њаракати беихтиёронаро дар бозори миллии меҳнат пешгирӣ мекунад. Ҳамзамон, раванди муҳоҷират оқибатҳои мусбат ва манфӣ низ дорад. Дар байни ҷанбаҳои мусбати раванди муҳоҷират беҳтар шудани тавозуни пардохт дар кишварро аз ҳисоби интиқоли пул, ҳалли мушкилоти бекорӣ, афзоиши талаботи самараноки аҳолӣ, болоравии нерӯи инсонӣ ва тахассуси коргарон ва ғайра қайд кардан мумкин аст. Аз ин лиҳоз, вазифаи асосии давлат дар идоракунии равандҳои муҳоҷират ба ҳадди ҷанбаҳои мусбати он расонидан ва кам кардани оқибатҳои манфии он бошад. 
17. Яке аз ҷанбаҳои манфии муҳоҷирати меҳнатии беруна ин аз ҷониби муҳоҷирони меҳнатии ба хориҷа сафаркардашуда, монда рафтани оилаҳои худ дар дохили Тоҷикистон, хусусан ҳамсарон ва фарзандони онҳо ба шумор меравад. Маврид ба зикр аст, ки шумораи муайяни муҳоҷирони меҳнатӣ аз њисоби мардон баъди ба хориҷа барои кор рафтан дар кишвари бокортаъминкунанда оилаи нав ташкил карда, ба оилаи худ дар Тоҷикистон дигар кумак намекунанд ва ё аз онҳо ҷудо мешаванд. Дар натиҷа садҳо оилаҳои тоҷик вайрон гардида, онҳо аз манбаи асосии таъминоти пулию моддӣ маҳрум мемонанд ва ба гурӯҳҳои осебпазири аҳолӣ дохил мешаванд. Дар ин раванд кӯдакони чунин оилаҳо бештар ба ҳолати камбизоатӣ ва осебпазирӣ дучор мегарданд.
18. Ҳаракати танзимшавандаи аҳолӣ ба хориҷа бо мақсади дарёфти шуғли муносиб ва манбаи даромад боиси нигаронии махсус мебошад. Шумораи зиёди  муҳоҷирони меҳнатӣ ба Федератсияи Россия ва Ҷумҳурии Қазоқистон сафар мекунанд. 
19. Муҳоҷирати мавсимӣ  кирояи шаҳрвандони Тоҷикистон аз ҷониби корфармоён аз дигар кишварҳо барои корҳои кишоварзӣ ва сохтмон низ васеъ паҳн шудааст. Дар айни замон, воридоти маблағҳои муҳоҷирони меҳнатии беруна ба ҷумҳурӣ ягона манбаи зиндагии бисёр оилаҳо мебошад. Ин омил ҳамчун кумаки назарраси молиявӣ хидмат мекунад, ки пастравии сатҳи зиндагии тамоми аҳолӣ, камбизоатии васеъро бозмедорад ва ҳамчун манбаи иловагӣ ва сарчашмаи даромади асъор дар ҷумҳурӣ хизмат мекунад.
20. Дар давраи солҳои 2014-2021 тамоюли муайяни пастравӣ дар муҳоҷирати меҳнатии хориҷии шаҳрвандони Ҷумҳурии Тоҷикистон ба назар мерасад, ки яке аз сабабҳои он амалисозии таҳримҳои иқтисодии Штатҳои  Муттаҳидаи Америка ва кишварҳои Иттиҳоди Аврупо нисбат ба Федератсияи Россия алоқаманд аст. Дар натиҷа, соҳаи иқтисоди Федератсияи  Россия зарари ҷиддии молиявӣ дид, бисёр ҷойҳои корӣ коҳиш ёфтанд, қурби рубли русӣ коҳиш ёфт ва як қатор мушкилоти дигари иқтисодӣ, ки ба муҳоҷирати меҳнатӣ ба Россия таъсир расонидас. 
21. Федератсияи Россия дар соли 2013 низоми  нави компютериро барои муайян кардани шаҳрвандони хориҷие, ки қонунгузории ин кишварро ҳангоми будубош дар ҳудуди он вайрон кардаанд, ҷорӣ намуд. Ин категорияи шаҳрвандони хориҷӣ ба рӯйхати “мамнӯъшудагон” шомил карда шудаанд ва онҳо тибқи тартиби муқарраршуда мустақилона ҳудуди Федератсияи Россияро бояд тарк кунанд. Дар акси ҳол шаҳрвандони хориҷӣ бояд бо депортатсия ё ихроҷ бо маҳрум кардан аз ҳуқуқи вуруд ба Федератсияи Россия ба муҳлати аз 3 то 5 сол ва дар ҳолатҳои махсус то 10 сол ҷазо дода мешаванд. Ин таҳримот ва тағйирот дар қонунгузории Россия дар самти муҳоҷират боис шуд, ки шумораи муҳоҷирони кории Тоҷикистон дар ҳудуди Россия беш аз 30% коҳиш ёбад.
22. Шумораи шаҳрвандони Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки барои кор ба хориҷа рафтаанд ва шумораи шаҳрвандони Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки вурудашон манъ мебошад (барои солҳои 2014-2021): 
                                                                         ҷадвали 2
Солҳо    2014    2015    2016    2017    2018    2019    2020    2021
 Шумораи 
 муҳоҷирони
 меҳнатӣ    670806    552596    517308    487757    484176    530883    129807    373773
Шумораи мамнӯъшудагон     202004    333122    284207    181127    240749    267324    286442    153986

23. Ҳолати ғайрирасмї мондан ва кор кардани ҳиссаи назаррас ва таркиби захираҳои меҳнатии ҷумҳурӣ дар хориҷа, ки махсусан васеъ паҳн шудааст, муҳоҷирони меҳнатии зиёдеро ба осебпазирӣ ва ноамнии иҷтимоию иқтисодӣ дучор меорад. Вазъияти бавуҷудомада оид ба ҳузури  зиёди муҳоҷирони ватанӣ дар хориҷа, ки қонунгузории меҳнат, андоз ва муҳоҷиратро риоя намекунанд, боиси бесаранљомї ва нигаронии зиёд дар кишварҳои воридшаванда мегардад ва онҳоро водор месозад, ки то берун кардан аз ҳудуди  давлаташон чораҳои муносиб андешанд. 
24. Ҷумҳурии Тоҷикистон дар паҳншавӣ ва афзоиш ёфтани категорияҳои муҳоҷирони зери хатар қарордошта, пайдошавии интиқоли ғайрирасмии шаҳрвандон, савдои одамон, ҷалб шудан ба созмонҳои экстремистӣ-террористӣ истисно намебошад. Дар аксарияти ҳолатҳо, қишри нисбатан осебпазир ҷавонони сину соли аз 18 то 29 сола маҳсуб меёбанд, ки бесаранљомињои оилавӣ надоранд, вале ҷаҳонбинии танг, сатҳи пасти таҳсилоти умумӣ ва маърифати диннӣ дошта, дар бораи меъёрҳои ахлоқӣ ва принсипҳои зиндагӣ наандешида, кӯшиш мекунанд дар як муддати кӯтоҳ соҳиби пулу моли зиёд гарданд. Ин омилҳо ба таҳким ва амиқ гардидани тамоюлҳои номусоид мусоидат мекунанд, ки вазъи кунунии муҳоҷиратро ташаккул медиҳанд. Аз ин рӯ, барои пешгирии таъсири манфии он ба рушди иҷтимоию иқтисодии ҷумҳурӣ зарур аст, ки барномаҳо, равишҳо ва механизмҳои амалисозии, ҳам дар равандҳои муҳоҷират ва ҳам дар муайян кардани соҳаҳои марбута таҳия карда шаванд.

§2. Муҳоҷирати меҳнатии шаҳрвандони Ҷумҳурии Тоҷикистон ба хориҷа

25. Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон аҳамияти ҳаллу фасл намудани  мушкилотро дар самти муҳоҷирати меҳнатӣ дарк намуда, ба амалисозии  фаъолонаи тадбирҳои танзим намудани равандҳои муҳоҷирати меҳнатӣ ба хориҷа шуруъ кард. Дар ҷумҳурӣ аз соли 1998 инҷониб барои фароҳам овардани заминаи дахлдори меъёрии ҳуқуқӣ дар самти муҳоҷирати меҳнатӣ тадбирҳо андешида мешаванд, ки неруи мақомоти пешбарандаи ин раванд, ҳам дар дохил ва хориҷи кишвар рушд мекунад. Масалан, дар ҳудуди  Федератсияи Россия, ҳамчун давлати асосии қабулкунандаи муҳоҷирони меҳнатии Тоҷикистон, аз соли 2001 инҷониб Намояндагии Вазорати меҳнат, муҳоҷират ва шуғли аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар Федератсияи Россия оид ба муҳоҷират фаъолият мекунад, ки барои ҳалли мушкилот оид ба будубоши муҳоҷирони меҳнатии Тоҷикистон дар ҳамкорӣ бо мақомоти дахлдори давлати иқомат чораҳо меандешад.  
26. Дар ин давра, Ќонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи муҳоҷират  соли 1999 бо илова ва тағиротҳои минбаъда, қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 8 октябри соли 1998, №411 “Дар бораи Консепсияи сиёсати давлатии муҳоҷирати Ҷумҳурии Тоҷикистон”, қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 9 июни соли 2001, №242 “Дар бораи Консепсияи муҳоҷирати меҳнатии шаҳрвандони Ҷумҳурии Тоҷикистон дар хориҷа”, қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 29 майи соли 2010, №277 “Дар бораи Консепсияи ҷалби ҳамватанони бурунмарзӣ ҳамчун шарикони рушди кишвар” бо нақшаи чорабиниҳои дахлдор оид ба амалисозии  Консепсияи мазкур, инчунин як қатор санадҳои меъёрии ҳуқуқии дигар дар самти муҳоҷирати меҳнатӣ қабул карда шуданд.
27. Дар асоси қонунгузории қабулшудаи Ҷумҳурии Тоҷикистон, заминаҳои муҳоҷирати меҳнатии беруна, асосҳои муҳоҷирати меҳнатии шаҳрвандони кишвар дар хориҷа, зарурат ва ҳадафҳои асосии сиёсати муҳоҷирати меҳнатии беруна, ҳадафҳои иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва стратегии давлат, мундариҷа ва роҳҳои амалисозии  сиёсати муҳоҷирати меҳнатии беруна, инчунин масъалаҳои ҳавасмандгардонии муҳоҷирати меҳнатии хориҷӣ тавассути ташкили низоми  ҳавасмандгардонии қувваи корӣ ба шуғли беруна муайян карда шуданд. Иштироки диаспораҳо, муҳоҷирони меҳнатӣ ва ҳамватанони бурунмарзӣ дар рушди иҷтимоию иқтисодии давлат яке аз самтҳои афзалиятноки сиёсати шуғли аҳолӣ тавассути ташкили ҷойҳои нави корӣ ва паст кардани сатҳи муҳоҷирати меҳнатии шаҳрвандон ба хориҷа мебошад.
28. Соҳаи муҳоҷирати меҳнатиро баррасї намуда, мушкилоти иҷтимоию ҳуқуқии муҳоҷирони меҳнатӣ ва аъзои оилаи онҳо, сатҳи номуносиби маълумотнокии касбии муҳоҷирон ва низоми  муассисаҳои таълимӣ дар самти тайёр намудани касбҳои коргарӣ, масъалаҳои бозори меҳнат ва шуғли аҳолӣ, мушкилоти диаспораҳо ва ҳамватанони бурунмарзӣ, тақвият бахшидани фаъолияти намояндагӣ оид ба масъалаҳои муҳоҷират дар хориҷа ва агентии бокортаъминкунӣ дар хориҷа, муҳоҷирати ғайрирасмӣ, масъалаҳои ҳамкориҳои байналмилалӣ,  ҳолати қонунгузории муҳоҷират ва бисёр мушкилоти дигаре, ки онҳо шабака ва низоми васеи ҷаҳонии муҳоҷирати меҳнатиро ташкил медиҳанд, бе таваҷҷуҳ монда шаванд. 
29. Ҷумҳурии Тоҷикистон мақсад дорад созишномаҳои байниҳукуматиро дар самти муҳоҷирати меҳнатӣ бо он давлатҳое, ки талабот ба муҳоҷири меҳнатии хориҷӣ доранд ва ҳифзи иҷтимоию ҳуқуқии онҳоро кафолат медиҳанд, бо мақсади кам кардани дараҷаи хавф ҳангоми будубоши муҳоҷирон дар ҳудуди  ин давлатҳо ба имзо расонад. То имрӯз Ҷумҳурии Тоҷикистон Созишномаҳои байниҳукуматиро асосан бо кишварҳои Иттињоди Давлатњои Мустаќил ба имзо расонидааст, яъне бо он давлатҳое, ки моро бо онҳо таърихи муштарак, фарҳанг, илм, робитаҳои оилавӣ, робитаҳои тиҷоративу иқтисодӣ ва ғайра мепайванданд. 
30. Гузариш ба муносибатҳои нави иқтисодї, тавре  ки таҷрибаи ҷаҳонӣ нишон медиҳад, талафоти муайяни иқтисодию иҷтимоиро талаб мекунад. Ҷумҳурии Тоҷикистон дар ин маврид истисно нест, зеро мушкилоти ҷиддие, ки дар зери таъсири вазъи душвори иҷтимоию иқтисодӣ ба миён меоянд, боиси ташаннуҷи бозори меҳнат шуданд.
31. Ташаккули бозори меҳнат дар Ҷумҳурии Тоҷикистон дар шароити таъсири назарраси чунин омилҳо, ба монанди вазъи душвори демографӣ, пурра ҳал нагардидани оқибатҳои бӯҳрони амиқи иҷтимоию иқтисодӣ ва ҷанги шаҳрвандӣ, хуруҷи шумораи коргарону мутахассисони соҳибихтисос аз кишвар ва норасоии ҷойҳои корӣ бо захираҳои меҳнатии изофӣ, музди меҳнати кам ва монанди инҳо сурат мегирад. 
32. Мушкилоти иқтисодии баъзан рухдода ва тағйирёбии сиёсати муҳоҷират дар кишварҳои хориҷии дуру наздик ба ҷараёни муҳоҷирати меҳнатӣ мустақиман таъсир мерасонанд. Агар вазъи иҷтимоию иқтисодӣ ва сиёсати муҳоҷират дар кишварҳои қабулкунандаи муҳоҷирон мусоид бошад, пас муҳоҷирон аз кишварҳои интиқолдиҳанда бо захираҳои фаровони меҳнатӣ ба кишварҳои дорои иқтисоди рушдкардашуда барои шуғл, даромад, беҳтар кардани вазъи моддии оила сафар мекунанд. 
33. Хусусияти асосии муҳоҷират даромади иловагии молиявӣ аз муҳоҷират, интиқоли маблағҳои қаблан фиристодаи муҳоҷир ва он маблағҳое, ки муҳоҷир пас аз бозгашт ба хона овардааст, мебошад. Қисме аз ин маблағҳо албатта, барои истеъмоллоти шахсию оилавї сарф мешаванд, аммо баъзе  оилаҳо, инчунин онҳоро барои сармоягузорӣ ба манзилҳои нав, таҳсилот, нигоҳдории тандурустӣ ва ҳамчун сармояи ибтидоӣ барои тиҷорати худ истифода мебаранд. Ин маблағҳо ҳамчун мултипликатори иқтисодӣ кор карда, дар рушди иқтисоди ватанӣ низ саҳм мегузоранд.
34. Бо дар назар доштани вазъи кунунӣ дар робита бо вазъи иҷтимоию иқтисодии Ҷумҳурии Тоҷикистон, рушди кишварро бе нақш ва саҳми муҳоҷирати меҳнатӣ тасаввур кардан мумкин нест. Вобаста ба ин зарур аст, ки аз ин иқтидори номаҳдуди муҳоҷирони меҳнатӣ, диаспораҳои тоҷик ва ҳамватанони бурунмарзӣ истифода барем. Ягона масъалае, ки дар ин самт бояд ба назар гирифта шавад, ин дастгирии воқеии иҷтимоию ҳуқуқӣ ва кафолати давлатӣ аст, то шаҳрвандон ба сармоягузории худ ба манфиати худ ва ҷамъият эътимод дошта бошанд.
35. Вақте ки муҳоҷирон дар хориҷа, аллахусус дар шаҳрҳои калон кор мекунанд, ҷаҳонбини иҷтимоӣ ва фарҳангии онҳо рушд мекунад. Онҳо робитаҳои нав, донистани забони хориҷӣ, меъёрҳои рафтор, суҳбат бо одамон, эҳтиром, уҳдадориҳои тарафайн, эътимод ва ҳамбастагӣ ба даст меоранд. Пас аз бозгашт ба Тоҷикистон, муҳоҷирон манбаи асосии дониш ва рафтори нав мешаванд, ки ин ба рушди иқтисодии ҷомеаи онҳо низ мусоидат мекунад. Робитаҳо бо тиҷорати хориҷӣ метавонанд ба як лоиҳаи муваффақи тиҷорат дар Тоҷикистон табдил ёбанд ва дар ин маврид инчунин эътимоди касонеро ба даст овардан лозим аст, ки қодиранд лоиҳаҳоро бо манфиати муштарак маблағгузорӣ намоянд. 
36. Арзёбии муҳоҷирати меҳнатии беруна нишон медиҳад, ки ба мақсад мувофиқ будани муҳоҷирати меҳнатии занон дар ҷомеаи Тоҷикистон хеле норавшан аст. Аз як тараф, ҳама вазъи молии хонаводаҳо ва моҳияти иҷбории муҳоҷирати занонро дарк мекунанд, аз тарафи дигар бахши қобили мулоҳизае аз мардон ва ҳатто занон аз тақсими анъанавии нақши марду зан ёдовар мешаванд. Муносибати норавшан ба муҳоҷирати меҳнатии занон аз низоми  зиддиятноки муносибатҳои иҷтимоии байни марду зан вобаста аст, ки он меъёрҳои шӯравӣ, унсурҳои анъанавии патриархалӣ, хусусиятҳои нави ғайрианъанавии нақши марду занро дар бар мегирад. Бо вуҷуди ин, баъзе занҳо маҷбуранд бо сабаби он, ки шавҳаронашон аз давлати қабулкунанда (асосан аз Россия) ба муддати 3 - 5 сол ва дар баъзе ҳолатҳо барои 10 сол ихроҷ карда шудаанд, барои кор ба хориҷа сафар намоянд. 
Ҷадвали 3 афзоиши муҳоҷирати занонро дар солҳои охир нишон медиҳад.

Маълумот дар бораи муҳоҷирати меҳнатии шаҳрвандони Ҷумҳурии Тоҷикистон ба хориҷа дар давраи солҳои 2011 – 2021 
Љадвали 3
 Солҳо    Шумораи рафти муҳоҷирони меҳнатӣ (ҳазор нафар)    Аз ҷумла занон
(шумораи ва %)
2011    750391    86733 (11,5%)
2012    744360    87015 (11,6%)
2013    799698    100875 (13,8%)
2014    670806    106416 (15,8%)
2015    552596    64667 (11,7%)
2016    517308    81851 (15,6%)
2017    487757    68036 (15,2%)
2018    484176    64512 (14,1%)
2019    530883    77013 (14,9%)
2020    129807    16880 (13%)
2021    373 773    49 174 (13,1)
Манбаъ: Агентии омори назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон. Солномаи демографӣ. 2020, Ҳисоботҳои Хадамоти муҳоҷирати Ҷумҳурии Тоҷикистон, 2011-2021 

37. Муҳоҷирати меҳнатии шаҳрвандони Ҷумҳурии Тоҷикистон ба хориҷа асосан хусусияти бозгашт дорад, зеро дар Тоҷикистон робитаҳои мустаҳками оилавӣ ба таври суннатӣ барқарор карда шуда, муҳабат ба диёр ва ватан зиёд аст. Аз ин рӯ, аксарияти шаҳрвандони мамлакати мо пас аз хатми таҳсил ё шартномаи меҳнатӣ ба хона бармегарданд ва метавонанд донишҳои нав ва малакаҳои касбиро дар ватан истифода баранд. Дар баробари ин, таҳлили тамоюлҳои солҳои охир нишон медиҳад, ки дар баъзе ҳолатҳо робитаҳо бо хешовандон коҳиш ёфта, шумораи бештари оилаҳои тоҷик аз ҷониби саробонҳо партофта шуда, сардорони оилаҳо дар хориҷа мемонанд.
38. Дар ин росто, барои баланд бардоштани масъулият ва уҳдадориҳои муҳоҷирон дар назди оилаҳояшон дар хориҷи кишвар нақши мақомоти ваколатдори давлатӣ, иттиҳодияҳои ҷамъиятӣ, мактабу маориф ва беш аз ҳама, ҳокимияти маҳаллӣ, ки аз ҷониби ҷамоатҳо ва шӯроҳои маҳаллаҳо намояндагӣ мекунанд, дар пешбурди корҳои фаҳмондадиҳӣ ва тарбиявӣ бо мақсади пешгирии далелҳои ҷудошавӣ, инчунин як қатор дигар чорабиниҳо вобаста ба ободонӣ ва некуаҳволии оилаҳои муҳоҷирон барои андешидани чораҳои зарурӣ муҳим аст.
39. Ба имзо расонидан ва амалисозии шартномаҳои дутарафаю бисёртарафа ба танзими равандҳои муҳоҷирати меҳнатӣ вобаста мебошад, аз ҷумла оид ба сафарбаркунии муташаккилона, дар бораи таъминоти иҷтимоӣ ва монанди инҳо байни ду ва ё зиёда кишварҳо ҳамоно яке аз тадбирҳои нисбатан самарабахши ҳимоя ва ҳифзи ҳуқуқҳои шаҳрвандони ҷумҳурӣ, ки барои кор ба хориҷа сафар мекунанд, ба шумор мераванд. Бо вуҷуди ин, барои танзим ва ҳамоҳангии бисёр масъалаҳои марбут ба танзими муносибатҳои меҳнатӣ, таъминоти нафақа, тандурустӣ ва ҳифзи иҷтимоии муҳоҷирони меҳнатӣ ва аъзои оилаи онҳо дар кишварҳои  қабулкунанда ҳануз санадҳои ҳуқуқии меъёрӣ пурра роҳандозӣ карда нашудаанд. Бинобар ин, зарур аст, ки дар ҷумҳурӣ тадбирҳои яктарафаю чораҳои мушаххас андешида, қарорҳо қабул карда шаванд, ки ҳифзи иҷтимоии ҳамаҷонибаву фарогирро таъмин ва ҳимояи ҳуқуқу манфиатҳои муҳоҷирони меҳнатӣ ва аъзои оилаи онҳоро кафолат дода, ҳамзамон набудани механизми мукаммали таъминоти иҷтимоиро бо сабаби ба имзо нарасидани шартномаҳои байнидавлатӣ ё байниидоравӣ ҷуброн намоянд.
40. Шомил намудани масълаҳои муҳоҷирони меҳнатии осебпазир ва аъзои оилаи онҳо, ки ба дастгирии давлатӣ ниёз доранд, ба барномаҳои ҳифзи иҷтимоӣ мутобиқ ба меъёрҳои байналмилалӣ дар соҳаи меҳнат ва ҳуқуқи инсон дар коҳиш додани оқибатҳои бемории сироятии CОVID-19 нақши муҳим дошта, ба ҳарчӣ зудтар барқарор кардани онҳо мусоидат мекунад. 
41. Шаҳрвандоне, ки дар давраи корашон дар хориҷа ба нокомӣ, беморӣ ё осеббардории меҳнатӣ ё маишӣ гирифтор шудаанд, баъди бозгашт ба ватан наметавонанд ба фаъолияти меҳнатӣ ё шуғли муносиб машғул шуда, манбаи даромади пулии худ ва аъзои оилаашонро таъмин намоянд. Аз ин лиҳоз, банақшагирӣ, таҳия ва амалисозии  чораҳои дохилидавлатӣ, ки аз ҷониби ҳукумати мамлакат нисбати муҳоҷирони меҳнатии осебпазир, дар давраи пеш аз сафар ва дар давраи будубошашон дар хориҷи кишвар ё баъди бозгашт ба Ватан андешида мешаванд, барои пешгирӣ кардани норасоиҳо дар ҳимоя ва таъмин намудани кафолатҳои ҳуқуқии муҳоҷирони меҳнатӣ ва аъзои оилаи онҳо муҳим арзёбӣ мегардад. Барои бартараф ё пешгирӣ намудани монеаҳое, ки муҳоҷирон метавонанд ҳангоми дастрасӣ ба ҳифзи иҷтимоӣ ба онҳо бармехӯранд, бояд чораҳои иловагӣ андешида шаванд, ки дар ин самт нақши ниҳодҳои ғайриҳукуматӣ, ташкилотҳои ҷамъиятӣ ва соҳибкорони алоҳида ҳам дар дохили кишвар ва ҳам берун аз он, ки аз ҷониби худи тоҷикон таъсис дода мешаванд, низ муҳим мебошад.
42. Солҳои охир Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон барои ташкили ҷойҳои нави корӣ дар дохили кишвар ва шуғли шаҳрвандони ҷумҳурӣ дар ҳудуди  кишвари аслӣ кӯшиши зиёд ба харҷ дода истодааст ва барои ноил шудан ба вазифаҳои ба миён гузошташуда, рушди соҳаи кишоварзӣ ва зироатҳои кишоварзӣ, афзоиши саноат ва сохтмон, соҳаи хизматрасонӣ,  нақлиёт, ки дар навбати худ ҷалби коргарон ва мутахассисонро барои соҳаҳои гуногуни иқтисодиёт дар бар мегирад, аҳамияти калон дорад.
43. Воқеан, ташкили ҷойҳои нави корӣ бо музди муносиб дар дохили кишвар яке аз вазифаҳои афзалиятноки Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон мебошад. Зеро, дар соли 2020 тамоми давлатҳои ҷаҳон бӯҳрони иқтисоди ҷаҳонро бинобар пањншавии бемории сироятии COVID-19 аз сар гузаронидаанд ва ҳоло ҳам эҳсос мекунанд. Инчунин, вазъияти баамаломада миёни Россия ва Украина ба вазъи муҳоҷирони меҳнатии тоҷик таъсири худро расонид. Ба ин далел, бисёре аз муҳоҷирон кор ва даромади доимии худро аз даст доданд, ки ин ба вазъи молии хонаводаҳо ва худи муҳоҷирон таъсири манфӣ гузошт. Дар чунин вазъият, бисёр муҳоҷирони Тоҷикистонӣ мехоҳанд ба ватан баргарданд, аммо бо баъзе сабабҳо, ки яке аз онҳо молиявӣ аст, онҳо аз ин ҳуқуқ маҳруманд ва дар хориҷа монда, мушкилоти зиёдеро аз сар мегузаронанд.
44. Вобаста ба ин масъала, таъсис додан ва роҳандозӣ кардани фаъолияти Фонди дастгирии иҷтимоии муҳоҷирон ва аъзои оилаи онҳо метавонад механизми ёрирасони ҳукумати кишвар барои таъмини ҳуқуқҳои  иҷтимої ва бозгашти саривақтии муҳоҷирон аз хориҷа бошад. Чунин Фонд дар давлати Филиппин ва Ҷумҳурии Ӯзбекистон низ таъсис дода шудааст ва ба муҳоҷирони кишвари худ ҳама гуна кумакҳо мерасонанд. Бо дар назар доштани таҷрибаи хуби давлатҳои номбаршуда Тоҷикистон низ ба ташкили чунин Фонд ниёз дорад, ки мушкилоти муҳоҷирон ва оилаҳои онҳоро сабук ва ҳамзамон ҳалу фасл менамояд. Дар таҷрибаи байналмилалӣ чунин ташкилот ё муассисаи бунёдӣ дар хориҷи дуру наздик асосан дар давлатҳое, ташкил дода шудаанд, ки содиркунандаи қувваи корӣ ба хориҷа мебошанд. Чунончи, дар Ҷумҳурии Ӯзбекистон Фондҳои дастгирии иҷтимоии муҳоҷирони меҳнатӣ ҳам давлатӣ (асосан аз ҳисоби буҷети давлатӣ) ва ҳам ғайриҳукуматӣ ва ҷамъиятӣ таъсис дода шуда, амал карда истодаанд. Дар Федератсияи Россия низ чандин фондҳо ва бунёдҳои ёрирасон таъсис дода шудаанд.
 45. Дар маҷмуъ, агар муҳоҷирати меҳнатиро яке аз самтҳои афзалиятноки сиёсати ҳукумат ҳисоб намоем, гуфтан мумкин аст, ки муҳоҷирони меҳнатӣ дар баланд бардоштани сатҳи зиндагии аксарияти аҳолии кишвар саҳм мегузоранд. Муҳоҷирон аз Тоҷикистон барои буҷети давлати қабулкунандаи муҳоҷирон он қадар гарон нестанд ва дар ҳоли ҳозир ин давлат Федератсияи Россия аст, зеро беш аз 95% муҳоҷирони меҳнатӣ аз Тоҷикистон ба ҳамин кишвар сафар мекунанд. Россия барои таъмини имтиёзҳои иҷтимоӣ барои муҳоҷирон аз дигар кишварҳо, масалан, аз кишварҳои Аврупои  Ғарбӣ, Штатњои Муттањидаи Америка, Канада ва ғайра хеле камтар пул сарф мекунад.
 46. Аксари муҳоҷирони меҳнатӣ аз Тоҷикистон, бинобар надоштани касбу ихтисоси мутобиқ ба бозори меҳнат ва дар сатҳи зарурӣ надонистани забон ва талаботи қонунгузории кишвари пазиранда ба як қатор поймолкунии ҳуқуқҳо ва бадрафторӣ дучор мешаванд. Ин ба будубоши онҳо таъсири манфӣ мерасонад ва нисбати мамлакати қабулкунанда дарки манфӣ ба вуҷуд меорад.
 47. Тоҷикистонро барои беҳтар кардани вазъи муҳоҷирони меҳнатӣ ва оилаҳои онҳо, коҳиш додани сатҳи камбизоатӣ ва шумораи шаҳрвандони бекор, фароҳам  овардани шароити мусоид барои рушди соҳибкории хурду миёна, инчунин усулҳои муосири ҳамкорӣ бо ҳамаи шарикони иҷтимоӣ ҷиҳати таъмини рушди иҷтимоию иқтисодӣ ва демографии кишвар сиёсати муосир ва муассири таъсирбахши муҳоҷират зарур аст.

§.3. Ҷалби қувваи кории хориҷӣ ба Ҷумҳурии Тоҷикистон

48. Самти мазкур бо қонунҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон  “Дар бораи муҳоҷират”, “Дар бораи вазъи ҳуқуқии шаҳрвандони хориҷӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон”, “Дар бораи иҷозатномадиҳӣ ба баъзе намудҳои фаъолият”, ва фармонҳои солонаи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, “Дар бораи муқаррар намудани квотаи муҳоҷират ва ҷалби қувваи кории хориҷӣ ба Ҷумҳурии Тоҷикистон”, Қоидаҳои додани иҷозатномаи кор ба шаҳрвандони хориҷӣ ва шахсони бешаҳрвандӣ, ки дар Ҷумҳурии Тоҷикистон фаъолияти меҳнатӣ мебаранд, бо қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 31 октябри соли 2008, №529 тасдиқ шудааст ва як қатор қарорҳои дигари ҳукуматӣ танзим карда мешавад.
49. Мувофиқи фармони дар боло зикршудаи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон барои муҳоҷирони меҳнатии хориҷӣ ҳарсола квота муқаррар карда мешавад, ки бо додани иҷозатнома ба субъекти хоҷагидоре, ки шумораи муайяни шаҳрвандони хориҷиро даъват мекунад, танзим карда мешавад ва иҷозатномаи кор ба шаҳрвандони хориҷӣ дар асоси инфиродӣ дода мешавад. 
50. То соли 2019 дар Тоҷикистон 304 субъектҳои хоҷагидорӣ фаъолият мекарданд, ки барои ҷалби қувваи кории хориҷӣ иҷозатнома доштанд. Тибқи ҷадвали 4 таҳлили дигаргуншавии тамоюл ва хусусияти муҳоҷират ба Ҷумҳурии Тоҷикистон аз кишварҳои хориҷӣ, алахусус аз кишварҳои Иттињоди Давлатњои Мустаќил дар давраи соли 2019 дар муқоиса нисбат ба  соли 2009 дида мешавад.

Маълумот дар бораи додани квота ва иҷозатномаи кор ба муҳоҷирони   хориҷӣ дар соли 2019
ҷадвали 4
№
р/т    Рӯйхати давлатҳо    Шумораи умумии квотаҳои додашуда (нафар)    Шумораи иҷозатномаҳои кории додашуда    Дар асоси созишномаҳои байниҳукуматӣ омадаанд (бидуни квота)    Истифодаи квота бо %
1    Ҷумҳурии Халқии Хитой    4460    9210    5420    315,6
2    Ҷумҳурии исломии Афғонистон    1020    667    -    65,5
3    Ҷумҳурии исломии Эрон    615    662    256    149
4    Ҷумҳурии Туркия    600    271    6    37,5
5    Ҷумҳурии Узбекистон    95    56    -    56,2
6    Ҷумҳурии Ҳиндустон    145    86    1    17,4
7    Ҷумҳурии Қирғизистон    130    47    -    37,4
8    Федератсияи Россия    140    38    -    26,6
9    Ҷумҳурии Қазоқистон    50    15    -    31,2
10    Ҷумҳурии исломии Покистон    115    51    -    43,3
11    Дигар давлатҳо    630    227    -    33,9
    Ҳамагӣ    8000    11330    5683    212,7
    
Манбаъ: ҳисоботи Хадамоти муҳоҷирати Вазорати меҳнат, муҳоҷират ва шуғли аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон, соли 2019

      51. Маълумоти дар ҷадвали 4 овардашуда ба мо асос медиҳад, ки пас аз соли 2009 вуруди коргарони муҳоҷири хориҷӣ аз Ҷумҳурии Халқии Хитой ба Тоҷикистон ба таври назаррас афзоиш ёфтааст. Квотаи умумии хориҷӣ барои соли 2019 - 8000 нафар буд, ки аз он 4 460 нафар ба муҳоҷирони меҳнатии Ҷумҳурии Халқии Хитой ҷудо карда шуд. Агар дар соли 2009 квотаи ин кишвар ҳамагӣ 41,5%-и квотаи ба хориҷиён ҷудошударо ташкил дода бошад, пас дар соли 2016 квотаи Ҷумҳурии Халқии Хитой то 55,6% афзоиш ёфт. Ҳамзамон, ба ҷойи квотаи муқарраршуда барои 4460 нафар, дар соли 2016 аз Ҷумҳурии Халқии Хитой 14630 нафар ба Тоҷикистон даъват карда шуданд, ки ин зиёда аз се маротиба аз квотаи тасдиқшуда зиёд шуда, 315,6% -ро ташкил дод.
52. Бо муқоисаи маълумот оид ба додани квота ва иҷозатномаи кор ба муҳоҷирони меҳнатии хориҷӣ дар солҳои 2009 ва 2016, мо метавонем ба таври возеҳ тамоюли коҳишёбии ҳузури муҳоҷирони меҳнатӣ аз Россия ва дигар кишварҳои ИДМ дар Тоҷикистонро мушоҳида кунем ва айни замон, афзоиши шумораи муҳоҷирон аз кишварҳои хориҷи дур ба назар мерасад, ки дар байни онҳо Ҷумҳурии Халқии Хитой нақши бештар дорад.
53. Ҷадвали 5 нишон медиҳад, ки шумораи умумии муҳоҷирони меҳнатии хориҷӣ дар Тоҷикистон сол аз сол меафзояд ва ҷолиби диққат он аст, ки шумораи солонаи онҳо дар байни мардон ва занон баробар афзуда истодааст. Тамоюли мазкур на чандон назаррас бошад ҳам, аммо ин як далели раднашаванда аст.

Динамикаи шумораи шаҳрвандони хориҷие, ки дар Ҷумҳурии Тоҷикистон кор мекунанд (2009-2021 нафар)
ҷадвали 5

 №
 р/т    Муҳоҷи
  рони хориҷӣ      
   2011    
2012     
2013     
2014                  2015                       2016       
2017     
2018      
2019            2020         2021
  1.    Ҳамагӣ       4069    5211     6000     7668    10218      11330       6645      6590       6700      4743      5777
  2.    Мардҳо         3846    4898     5387     5461     6687                        
  3.    Занҳо        223    313     613     2207     3531    -    -    -    -    -    -

Манбаъ: Маълумоти маъмурӣ дар бораи муҳоҷират дар Ҷумҳурии Тоҷикистон. https://www.unece.org/3.taqikistan; Хадамоти муҳоҷирати Вазорати меҳнат, муҳоҷират ва шуғли аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон

 54. Яке аз санадҳои меъёрии ҳуқуқии муҳим оиди кор бо муҳоҷирони хориҷӣ ин қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 3 ноябри соли 2001 №493 “Дар бораи тасдиқи Низомномаи тартиби амали намудани назорати муҳоҷиратӣ” маҳсуб меёбад, ки дар асоси он вазорату идораҳои дахлдори кишвар корҳои муштаракро анҷом медиҳанд, ки ба пешгирии муҳоҷирати ғайриқонунии шаҳрвандони хориҷӣ ва шахсони бешаҳрванд дар ҳудуди  Ҷумҳурии Тоҷикистон равона карда шудаааст.
55. Будубоши муҳоҷирони хориҷӣ дар ҳудуди  ин ё он давлат ҳамеша далелҳои муҳоҷирати танзимнашаванда ё ғайриқонуниро ба бор меорад. Тоҷикистон ба монанди дигар кишварҳои хориҷии дуру наздик, низ дар ин ҷода истисно нест аз ин рӯ, барои пешгирї намудани муҳоҷирати ғайрирасмӣ ва муайян кардани далелҳои будубоши ғайриқонунии шаҳрвандони хориҷӣ дар ҳудуди  кишвар, ки баъдан хориҷ ё депортатсия карда мешаванд, чораҳо меандешад. Бо истифода аз ҷадвали зер, метавонем сатҳи ҳуқуқвайронкунӣ ва чораҳои маъмуриро нисбати муҳоҷирони хориҷӣ дар муддати ду давра бо фосилаи панҷ сол, барои солҳои 2012-2013 ва 2018-2019 муайян намоем.

Таҳлили муқоисавии берун кардан ва депортатсияи муҳоҷирони хориҷӣ аз Ҷумҳурии Тоҷикистон барои солҳои 2012-2013 ва 2018-2019 (нафар)
Љадвали 6

№ р/т    Тадбирҳои пешгирикунанда    Соли 2012
шумораи шаҳрвандони хориҷӣ
5211     Соли 2013
шумораи шаҳрвандони хориҷӣ
6000    Соли 2018
шумораи шаҳрвандони хориҷӣ
6590     Соли 2019
шумораи шаҳрвандони хориҷӣ 6700
1.    Берун кардан    1659    2923    152    62
2.    Депортатсия    157    292    -    -

Манбаъ: ҳисоботи Хадамоти муҳоҷирати Вазорати меҳнат, муҳоҷират ва шуғли аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон барои солҳои 2012 2013 ва 2018-2019

56. Тавре ки аз ҷадвали 6 дида мешавад, дар давраи солҳои 2012-2013 ҳолатҳои зиёди берун кардан ва депортатсияи муҳоҷирони хориҷӣ аз ҳудуди  Ҷумҳурии Тоҷикистон ба қайд гирифта шудааст, ки дар маҷмуъ 5031 нафарро ташкил медиҳад. Аммо солҳои (2017-2018) бинобар вайрон кардани тартиби будубош дар ҳудуди  Тоҷикистон, танҳо 214 муҳоҷири хориҷӣ аз кишвар хориҷ карда шуданд, ки ин нисбат ба панҷ соли қабл тақрибан 15 маротиба камтар аст. 
57.  Маълумоти дар боло овардашуда дар назди Ҷумҳурии Тоҷикистон вазифаҳои муайянеро оид ба ҳимояи бозори меҳнати дохилӣ ва ҳамзамон истифодаи самараноки қувваи кории хориҷӣ гузоштааст. Дар ҳар сурат, масъалаи будубоши коргарони муҳоҷири хориҷӣ дар Тоҷикистон ва саҳми онҳо дар рушди иқтисоди давлати Тоҷикистон хеле муҳим арзёбӣ мешавад, ки бар асоси он омӯхтани самаранокии ин соҳа дар ташкили ҷойҳои кории иловагӣ барои шаҳрвандони Тоҷикистон зарур аст ва омӯзонидани онҳо дар касбҳои муосири корӣ, ки мутахассисони хориҷӣ барояшон ҷалб карда шуданд.
58. Солҳои 2020 - 2021 бинобар сабаби паҳншавиии бемории сироятии COVID-19 Фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи муқаррар намудани квотаи муҳоҷирати хориҷӣ ва ҷалби қувваи кории хориҷӣ ба Ҷумҳурии Тоҷикистон” қабул нагардид. Новобаста ба ин, аз ҷониби Хадамоти муҳоҷират дар ин давра тибқи Фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи пешгирии таъсири бемории сироятии COVID-19 ба соҳаҳои иҷтимоию иқтисодии Ҷумҳурии Тоҷикмистон” аз 5 июни соли 2020, №1544 иҷозат барои амалӣ намудани фаъолияти корӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон дода шуд. 
§ 4. Муҳоҷирати экологӣ
59. Мафҳуми “муҳоҷирати экологӣ” дар Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи муҳоҷират”, гардидааст ва маънои кӯчидани шаҳрвандон дар ҳудуди давлати худ вобаста ба вайрон гардидани вазъи  муҳити зист ё фалокатҳои экологиро дорад.
60. Муҳоҷирони экологӣ шахсоне мебошанд, ки бинобар офатҳои экологӣ маҷбур мешаванд, манзилҳои худро тарк кунанд, яъне як қисми аҳолӣ, ки дар минтақаҳои аз ҷиҳати экологӣ хавфнок зиндагӣ мекунанд ва бо мақсади пешгирии талафоти ҷонӣ аз офатҳои табиӣ фаврӣ ё нақшавӣ бояд кӯчонида шаванд.
61. Ин самт тибқи Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи муҳоҷират”, қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 3 майи соли 2010, №211 “Дар бораи Тартиби амали намудани муҳоҷирати экологӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон”, инчунин нақшаҳои миёнамуҳлат ва кӯтоҳмуҳлат барои муҳоҷирони экологӣ, ки бо қарорҳои дахлдори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон тасдиқ карда шудаанд, амалӣ карда мешавад.
62. Сабабҳои асосии кӯчонидани хоҷагиҳо аз минтақаҳои аз ҷиҳати экологӣ хавфнок ба ҷойҳои бехавф инҳоянд:
- таҳдиди воқеӣ ба ҳаёти одамоне, ки дар минтақаҳои зери ярч зиндагӣ мекунанд;
- ярч;
- тармафароӣ;
- селҳо;
- ҳолатҳои фавқулодаи техногенӣ ва дигар офатҳои табиӣ.
    63. Хадамоти муҳоҷирати Вазорати меҳнат, муҳоҷират ва шуғли аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон бо мақсади пешбурди низоми баҳисобгирии раванди муҳоҷирати экологӣ махзани иттилоотиро таъсис дода, ҳар нимсола тибқи тартиби муқарраршуда ба Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳисоботи муфассал пешниҳод менамояд.
    64. Кӯчонидани хоҷагиҳои муҳоҷирони экологӣ дар ҳамоҳангии Вазорати меҳнат, муҳоҷират ва шуғли аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар ҳамкорӣ бо вазорату идораҳои дахлдор, инчунин мақомоти иҷроияи ҳокимияти давлатии вилоятҳо, шаҳрҳо ва ноҳияҳои ҷумҳурӣ баррасӣ карда мешаванд.
                                                                                      
Шумораи хоҷагиҳои кӯчонидашудаи муҳоҷирони экологӣ дар ҳудуди  Ҷумҳурии Тоҷикистон дар давраи солҳои 2000-2020
 Диаграммаи 1
 

Манбаъ: ҳисоботи Хадамоти муҳоҷирати Вазорати меҳнат, муҳоҷират ва шуғли аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон, солҳои 2000-2020
        
    65. Раванди кӯчонидани муҳоҷирони экологӣ аз соли 2000 сар шуда, дар давраи то соли 2017 дар ҳудуди  Ҷумҳурии Тоҷикистон 8540 хоҷагӣ бо шумораи умумии зиёда аз 45000 нафар аз минтақаҳои аз ҷиҳати экологӣ хавфнок ба ҷойҳои бехавф кӯчонида шуданд. Ҳамин тариқ, ҳолатҳои хатарнок ва таҳдидҳо ба ҷони шумораи зиёди шаҳрвандони Тоҷикистон, ки қисми асосии онҳоро занон ва кӯдакон ташкил медиҳанд, бартараф гардид. Аз ин рӯ, ин намуди муҳоҷират ҳам барои аҳолии кишвар ва ҳам барои мақомоти дахлдори давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки бевосита ба масъалаҳои муҳоҷирати экологӣ машғуланд, аҳамияти калон дорад.  
    66. Пас аз баррасии диаграммаи муҳоҷирати экологӣ тамоюли шадиди афзоиш ва коҳиши онро аз солҳои 2000 то 2010 қайд кардан мумкин аст. Баъдан, аз соли 2011 то 2017 тамоюли мӯътадил барои кӯчонидани муҳоҷирони экологӣ мушоҳида мешавад, ки аз истифодаи амалияи имкониятҳои воқеии давлат дар ҳалли мушкилоти ин соҳа шаҳодат медиҳад.
    67. Ба оилаҳои муҳоҷирони экологӣ, пас аз расидан ба ҷойҳои нави зист, аз ҷониби мақомоти иҷроияи маҳаллии ҳокимияти давлатӣ ба андозаи 0,08 гектар қитъаи замин барои сохтмони манзил ва қитъаи наздиҳавлигӣ, инчунин қарзи имтиёзнок ба андозаи 3000 сомонӣ аз ҷониби Хадамоти муҳоҷират дода мешавад. Дар ҳолатҳои фавқулода (ғайринақшавӣ) барои сохтмони манзил ва ба тартиб даровардани хоҷагиҳои зарардида, маблағҳои иловагӣ аз фонди захиравии Президенти кишвар ҷудо карда мешаванд.
68. Солҳои охир арзиши масолеҳи сохтмонӣ дар бозор якбора боло рафт ва аз ин рӯ, ҳаҷми қарзҳои имтиёзноки додашуда, наметавонанд талаботи муҳоҷирони экологии кӯчонидашударо дар сохтмони биноҳои истиқоматӣ қонеъ кунанд. Аз ин рӯ, зарур аст, ки масъалаи зиёд кардани ҳаҷми қарз ба муҳоҷирон баррасӣ карда шавад.
69. Ҳангоми кӯчонидани муҳоҷирони экологӣ як қатор мушкилот пеш меоянд, ки онҳоро Вазорати меҳнат, муҳоҷират ва шуғли аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон танҳо ҳал карда наметавонад, зеро бисёр масъалаҳо ба салоҳияти вазорату идораҳо ва мақомоти иҷроияи маҳаллӣ вогузор гардидаанд. Ҳамин тавр, дар баъзе ҳолатҳо ҷудо кардани замин барои бунёди манзил барои муҳоҷирони экологӣ дар ҷойҳои нави зист саривақт ҷудо карда намешавад, бунёди роҳҳо, беморхонаҳо, мактабҳо ва хати барқ ва оби нӯшокӣ бо таъхир сохта мешаванд.
70. Масъалаи муҳим дар ҷараёни кӯчонидани хоҷагиҳо аз минтақаҳои аз ҷиҳати экологӣ хатарнок ба ҷойҳои бехавф, ин аз ҷониби худи муҳоҷирон сохтани биноҳои истиқоматӣ маҳсуб меёбад ва то андозае оқибатҳои номатлуб ҳам дорад, зеро на ҳама муҳоҷирон малакаҳои касбии ҳамчун сохтмончӣ доранд. Аз ин лиҳоз, мақомоти манфиатдори давлатӣ бояд як тадбири  алтернативиро баррасӣ намояд, ки сохтмончиён метавонанд ташкилотҳои хонасозӣ бошанд, ки барои сифат ва муҳлати расонидани биноҳои истиқоматӣ масъул бошанд.
71. Бо назардоштани он, ки арзиши сохтмони чунин хонаҳо нисбат ба ҳаҷми қарзҳои имтиёзнок барои муҳоҷирон хеле баландтар аст, бо муҳоҷирони экологӣ бо пардохти минбаъда ба муҳлати аз 5 то 20 сол бастани шартномаҳои миёнамуҳлат ё дарозмуддат мувофиқи мақсад дониста мешавад. Гирифтани пеши роњ аз таҳдидҳо ва фавти одамон, инчунин дастгирии онҳоро шаҳрвандон ҳамчун ғамхории давлат арзёбӣ мекунанд ва дурандешии он дар нигоҳ доштани захираҳои инсонӣ дар деҳот мебошад.
72. Айни замон, муҳоҷирони кӯчонидашуда бо мушкилоти бокортаъминшавӣ дар ҷойҳои нави истиқомат, таъхир ёфтани сохтмони манзил бо сабаби набудани маблағ ва нархи баланди масолеҳи сохтмонӣ, инчунин дигар мушкилоти дохилӣ рӯ ба рӯ мешаванд. Чунин мушкилот амалисозии  сиёсати давлатиро дар самти муҳоҷирати экологии аҳолӣ то андозае душвор мекунад ва норозигии муҳоҷиронро ба бор меорад.
73. Тартиби амали намудани муҳоҷирати экологӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки аз ҷониби Ҳукумати кишвар муайян карда шудааст,  тамоми механизми иҷрои корҳоро аз ҷониби вазорату идораҳои дахлдор оид ба фароҳам овардани инфрасохтор дар ҷойҳои нави истиқомати муҳоҷирони экологӣ пешбинӣ менамояд. Аммо, ҳамкории вазорату идораҳои кишвар, инчунин фаъолияти мақомоти иҷроияи маҳаллии ҳокимияти давлатӣ дар самти таъмини ҳифзи иҷтимоию ҳуқуқии муҳоҷирон ба қадри кофӣ самаранок ба роҳ монда нашудааст ва аз ин сабаб мушкилоти зиёде эҷод шудаанд, ки солҳост ҳалли худро наёфтаанд.
74. Раванди кӯчонидани муҳоҷирони экологӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон аз соли 2000, вақте ки дар кишвар сулҳу осоиштагӣ ба даст омад, бори аввал гузаронида шуд ва бо ин мақсад, қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 9 ноябри соли 2000, № 467 “Дар бораи тасдиқи Нақшаи кӯчонидани муҳоҷирони экологӣ дар ҳудуди  Ҷумҳурии Тоҷикистон дар давраи солҳои 2000-2004” қабул гардид, ки дар асоси он дар давоми 5 сол кӯчонидани 7664 оилаи муҳоҷирон аз ҷойҳои экзогенӣ ба ҷойҳои бехавф ба нақша гирифта шуд. Аммо, аз як сӯ, бетаҷрибагӣ ва баҳои ғайривоқеӣ ба имкониятҳои онҳо аз ҷониби мақомоти дахлдори давлатӣ ва аз тарафи дигар, набудани маблағ аз буҷети давлат ба иҷрои нақшаҳо имкон надод.
    75. Аз ин лиҳоз, аз 7664 оилаи муҳоҷирони экологии ба нақша гирифташуда, дар давраи солҳои 2000-2004, танҳо 2720 оила кӯчонида шуданд, ки ин 36% шумораи оилаҳоро ташкил медиҳад.
    76. Дар оянда дар ҷумҳурӣ кӯчонидани муҳоҷирони экологӣ идома ёфта, аммо бо дар назар доштани он таҷрибаи қаблӣ бо баҳо додани ғайривоқеии вазъият, шумораи муҳоҷирони ҳарсола кучонидашаванда дар мувофиқа бо вазорату идораҳои дахлдор, мақомоти иҷроияи маҳаллии ҳокимияти давлатӣ ва худи муҳоҷирон, то андозае коҳиш хоҳад  ёфт.
    
Маълумот оид ба кӯчонидани муҳоҷирони экологӣ дар ҳудуди  Ҷумҳурии Тоҷикистон дар давраи солҳои 2016-2020 (шумораи оилаҳо)
ҷадвали 7

№ р/т    Номгӯи ҳудудҳои маъмурӣ    2016
Нақша/ иҷроиш    2017
Нақша/ иҷроиш    2018
Нақша/ иҷроиш    2019
Нақша/ иҷроиш    2020
Нақша/ иҷроиш
1    Вилояти Мухтори Кўњистони Бадахшон     46/46    46/46    59/59    53/53    49/40
2    вилояти Хатлон    190/190    158/158    146/146    147/139    133/133
3    вилояти Суғд    59/59    37/37    37/37    41/41    41/41
4    Ноњияњои тобеи љумњурї     105/105    92/92    99/99    94/86    102/102
5    шањри Душанбе        16/16    16/16    16/16    18/18
6    Ҳамагӣ дар ҷумҳурӣ    400/400    349/349    357/357    351/335    343/334

Манбаъ: Ҳисоботи Хадамоти муҳоҷирати Вазорати меҳнат, муҳоҷират ва шуғли аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон, солҳои 2016-2020

    77. Ҷадвали 7 нишон медиҳад, ки нақшаи кӯчонидани муҳоҷирони экологӣ дар тӯли 5 соли охир воқеитар шудааст, ки дар он дастовардҳои солона дар соли 2016 - 100%, 2017 - 100%, 2018 - 100%, ба истиснои ду соли охир  иҷрои нақша каме коҳиш ёфтанаст. 
    78. Аз таҳлили ҷамъбасти қонунияти дар боло зикршудаи муҳоҷирати экологӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон, ба хулоса омадан мункин аст, ки ин намуди муҳоҷирати аҳолӣ дар рушди инсоният нақши муҳим мебозад, одамонро аз офатҳои табиӣ муҳофизат мекунад ва бо ин имкон медиҳад, ки барои пешрафти минбаъдаи ҷомеа имконият фароҳам оварда шавад. Вазифаи муҳимтарини иҷтимоию иқтисодии он таъмини сатҳи муайяни ҳаракат ва тақсимоти ҳудудии он, аз ҷумла ба марказҳои саноатӣ бо назардошти миқёси муҳоҷирати муҳоҷирон, инчунин ба минтақаҳои азхудкардашуда бо заминҳои нокорам мебошад. Ҳамин тариқ, муҳоҷирати экологӣ ба истифодаи пурраи қувваи корӣ ва афзоиши истеҳсолот дар ҷойҳои нави истиқомати муҳоҷирон ва оилаи онҳо мусоидат мекунад.   
79. Муҳоҷирати экологӣ вазъи иқтисодӣ ва иҷтимоии оилаҳои муҳоҷирро, ки аз минтақаҳои аз ҷиҳати экологӣ хавфнок кӯчонида шудаанд, тағйир медиҳад, ва ин намуди муҳоҷират аксар вақт боиси афзоиш ёфтани омӯзиш ва тайёрии касбии муҳоҷирон, васеъ гардидани ниёзҳо ва манфиатҳои ҳамаи ҷонибҳои дар раванди рушди иҷтимоӣ-иқтисодӣ ва инноватсионии давлат иштироккунанда мегардад.

                                       § 5. Муҳоҷирати дохилӣ

  80. Мафҳуми “муҳоҷирати дохилӣ” маънои ҳаракати бебозгашт, муваққатӣ ва инчунин, мавсимии шахсони алоҳида дар дохили Ҷумҳурии Тоҷикистонро дорад.
    81. Дар заминаи Истиқлолияти давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон бо дастгирии бевоситаи Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ташкили муҳоҷирати дохилии аҳолӣ аз ноҳияҳои камзамин ва сераҳолии кӯҳистон ба водиҳои дорои заминҳои бекорхобидаи ҷумҳурӣ рушд ёфта, он барои ҳалли масъалаҳои шуғли аҳолӣ, тақсимоти баробари қувваи корӣ ва тақвияти ҳифзи иҷтимоии аҳолӣ мусоидат намуд. 
82. Масъалаҳои муҳоҷирати дохилии аҳолӣ мутобиқи қонуни дар боло зикршуда, қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 1 октябри соли 2008, №467 “Дар бораи тасдиқи Низомномаи тартиби муҳоҷирати дохилӣ дар Ҷумҳурии Точикистон”, инчунин нақшаҳои миёнамуҳлат ва дарозмуҳлат кучонидани хоҷагиҳо аз ноҳияҳои камзамин ва сераҳолии кӯҳистон ба водиҳои дорои заминҳои бекорхобидаи ҷумҳурӣ баррасӣ карда мешаванд. Ин нақшаҳо аз ҷониби Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон тасдиқ карда мешаванд.
    83. Мақсади муҳоҷирати дохилӣ ин идоракунии давлатии раванди муҳоҷирати ихтиёрии шаҳрвандони кишвар барои рушди минбаъдаи соҳаҳои хоҷагии халқ, азхудкунии заминҳои бекорхобида ва лалмӣ дар деҳот, рушди иҷтимоию иқтисодии шаҳрҳо ва минтақаҳои ҷумҳурӣ, баланд бардоштани сатҳи зиндагии шаҳрвандони дар дигар минтақаҳо кӯчонидашуда, ташкили ҷойҳои нави корӣ ва паст кардани сатҳи камбизоатӣ мебоашд.
    84. Зарурати раванди муҳоҷирати дохилии шаҳрвандони Ҷумҳурии Тоҷикистон дар ҳудуди  давлат дар ибтидои аср пас аз ба охир расидани ҷанги шаҳрвандӣ ва барқарории сулҳу ризоият дар кишвар зоҳир гардид. Дар давоми солҳои 2001 - 2017 ба минтақаҳои гуногуни ҷумҳурӣ 10509 оила бо шумораи умумии зиёда аз 48 000 нафар кӯчиданд. Ба ҳар оилаи муҳоҷирони кўчонидашуда аз ҷониби мақомоти иҷроияи маҳаллии ҳокимияти давлатӣ 0,08 гектар замин барои сохтмони манзил барои ҳар як оила људо мегардад ва Хадамоти муҳоҷират ба маблағи 1500 сомонӣ қарзҳои имтиёзнок ҷудо менамояд. Шуруъ аз соли 2019 ҳаҷми қарз барои муҳоҷирони дохилӣ ба 5000 сомонӣ расонида шуд. 
85. Дар тӯли ин солҳо, ҷумҳурӣ асосан бо кӯчонидани муҳоҷирони дохилӣ танҳо ба деҳот барои рушди соҳаи кишоварзӣ машғул буд. Аммо, вақти он расидааст, ки муносибати давлат дар самти муҳоҷирати дохилӣ аз нав дида баромада шавад ва дар баробари рушди кишоварзӣ, муҳоҷирати дохилї ҳамчун иқтидори рушди саноати кишвар истифода гардад. Яъне ба вазорату идораҳои дахлдори ҷумҳурӣ якҷо бо мақомоти иҷроияи маҳаллии ҳокимияти давлатӣ лозим аст, ки нақшаҳои кӯтоҳмуддат ва дарозмуддати рушди иҷтимоию иқтисодии минтақаҳоро, ки дар онҳо ба рушди соҳаи саноат диққати махсус дода мешавад, тасдиқ кунанд. Ва дар сурати нарасидани мутахассисони соҳибихтисос ва шахсони дигар аз ҳисоби қувваи корӣ, ҳалли ин масъала бо роҳи такмили сиёсати давлатии муҳоҷирати дохилӣ, бо истифода аз шаклҳои гуногуни ҳавасмандгардонӣ ва ҳавасмандкунии муҳоҷирони кӯчонидашуда муҳим аст. Дар асоси ин, рушди соҳа ва ҳамзамон қонунгузории миллӣ дар самти муҳоҷирати дохилии аҳолӣ мувофиқи мақсад аст.    
86. Масъалаҳои асосӣ барои ҳалли мушкилоти муҳоҷирати дохилӣ (ихтиёрӣ) инҳоянд: таъмини муҳоҷирон бо оби нӯшокӣ ва полезӣ, барқ, сохтани роҳҳо дар ҷойҳои нави истиқомати муҳоҷирон, ташкили муассисаҳои таълимӣ ва томактабӣ, марказҳои саломатї. Дар баъзе ҳолатҳо, мақомоти ваколатдори дахлдор вазифаҳои дар наздашон гузошташударо саривақт ҳал намекунанд, ки ин ба тамоми раванди кӯчонидан ва истиқомати муҳоҷирон дар ҷойҳои нави истиқомат таъсири манфӣ мерасонад. 
87. Аз омӯзиши масъалаҳои муҳоҷирати дохилӣ (ихтиёрӣ) ба хулосае омадан мумкин аст, ки мушкилот дар ин самт шабеҳи муҳоҷирати экологӣ мебошанд. Тамоми раванди кӯчонидани муҳоҷирони дохилӣ бояд тибқи талаботи Низомнома дар бораи тартиби муҳоҷирати дохилӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки Ҳукумати кишвар тасдиқ кардааст, сурат гирад. Ҳамин тавр, дар банди 3 Низомнома омадааст, ки: “Кӯчонидани муҳоҷирони дохилӣ (ихтиёрӣ) аз як минтақа ба минтақаи дигар танҳо пас аз гирифтани кафолати расмӣ барои қабул, таъминоти манзил ё ҷудо кардани қитъаи замин барои сохтмони бинои истиқоматӣ, таъмини оби нӯшокӣ, хизматрасонии тиббӣ, барқ, бокортаъминкунии аъзои қобили меҳнати  оилаҳои кӯчонидашуда, кафолати ҳолати мусоиди санитарӣ ва мутобиқи имкониятҳои мавҷуда ташкили иншооти иҷтимоӣ”.
88. Низомномаи болозикр таҷрибаи манфии пешинро ба инобат гирифта, тақрибан ҳама ҷанбаҳои ташкили муҳоҷирати мусоиди дохилиро то механизми ҳамкориҳои байниидоравӣ, ки вазифаҳои ҳамаи вазорату идораҳои ҷумҳурӣ барои фароҳам овардани шароити зиндагӣ ва зиндагии муҳоҷирони навомада тақсим карда мешавад. Аммо, худи раванди кӯчонидани муҳоҷирони дохилӣ ба андозаи бештар мухолифи талаботи Низомномаи қабулшуда ба амал меояд, вақте ҷойҳои истиқомати муҳоҷирон комилан омода нестанд ва инфрасохтор аз низоми  коммуникатсионӣ ташкил карда нашудааст. Дар чунин вазъ муҳоҷирони дохилӣ бо мушкилоти зиёде рӯ ба рӯ мешаванд, аз ќабили камбуди манзил, оби нӯшокӣ, барқ, роҳҳо, мактабҳо, муассисаҳои тиббӣ, ҷойҳои кори доимӣ бо музди меҳнат ва ғайра ҳисобида мешаванд. Ҳамаи ин боиси ноумедии зиёди муҳоҷирони дохилӣ мегардад ва хилофи амалисозии  сиёсати муҳоҷирати давлат аст.
89. Мақоми ваколатдори давлатӣ оид ба масъалаҳои муҳоҷират бояд ҳамоҳангӣ ва ҳамкории байниидоравиро дар иҷрои вазифаҳои ин соҳа тақвият диҳад. Дар акси ҳол, мушкилоти муҳоҷирати дохилӣ метавонанд музмин шаванд, ки ин боиси вайрон шудани номатлуби қарорҳои қаблан қабулшудаи Ҳукумати кишвар ва норозигии азими муҳоҷирон ва аъзои оилаи онҳо мегардад.
90. Тавре маълум аст, амалисозии сиёсати давлатӣ дар самти муҳоҷирати дохилӣ ба рушди деҳот нигаронида шудааст ва бо мақсади ҳавасманд кардани муҳоҷирони дохилӣ ба рушди кишоварзӣ тавассути меҳнати инфиродӣ ва фаъолияти дастаҷамъӣ дар ҷойҳои нави истиқомат, додани қарзҳои имтиёзноки бонкӣ ба муҳоҷирон дар мисоли Ҷумҳурии Беларус меъёри 3% -5% солона барои 20 - 30 соли оянда мувофиқи мақсад дониста мешавад. Ин шакли кор дар Беларус асоснок аст ва метавонад ба рушди соҳибкории хурд ва миёна дар байни муҳоҷирони нав кӯчонидашуда такон бахшад.
91. Инчунин, баланд бардоштани нақш ва масъулияти мақомоти ҳокимияти маҳаллӣ барои ташкили ҷойҳои нави корӣ, ҷалби сармояи хориҷӣ, таъмини фаъолияти шаффоф дар тамоми соҳаҳои иқтисодиёти миллӣ ва ба ин васила муайян кардани амалҳои воқеӣ ба манфиати муҳоҷирон ва мардуми таҳҷоии минтақаи мушаххаси кишварро таъин намоем.
92. Таҳлили муқоисавӣ нишон медиҳад, ки дар марҳилаи аввали кӯчонидани муҳоҷирони дохилӣ (солҳои 2001-2002) Ҷумҳурии Тоҷикистон қарорҳои дахлдори Ҳукумати кишварро қабул кардааст, аммо нақшаҳои кӯчонидани оилаҳои муҳоҷирон тасдиқ карда нашудаанд. Ҳамин тариқ, аввалин қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон дар бораи кӯчонидани муҳоҷирони дохилӣ аз 11 январи соли 2001, № 10 “Дар бораи муҳоҷирати дохилии оилаҳои ҷавон аз Вилояти Мухтори Куњистони Бадахшон ба ноҳияҳои Кубодиён ва Бешкент-Хатлон” бармеояд.  Дар асоси ин қарор, 50 оилаи ҷавон аз Вилояти Мухтори Куњистони Бадахшон дар соли 2001 ба ноҳияи Қубодиён кӯчонида шуданд ва ин оғози раванди муҳоҷирати дохилӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон буд. Ғайр аз он, қарори навбатии Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон 31 августи соли 2002, № 347 “Дар бораи муҳоҷирати дохилӣ (ихтиёрӣ) -и 100 оила аз шањри Кӯлоб ва 55 оила аз ноҳияи Шӯрообод ба ноҳияи Бешкенти вилояти Хатлон” қабул карда шуд ва  як қатор муқаррароти дигар, ки шумораи муҳоҷирони дохилиро дар ҳудуди  кишвар зиёд кардаанд.
93. То соли 2003 Хадамоти муҳоҷират дар ҳамкорӣ бо дигар мақомоти давлатӣ нақшаи миёнамуҳлати кӯчонидани муҳоҷиронро аз ноҳияҳои кӯҳӣ ба минтақаҳои заминҳои нокорами ҷумҳурӣ барои солҳои 2003-2007 омода кард, ки бо қарори Ҳукумати кишвар аз 10 майи соли 2003, №193 тасдиқ карда шуд. Тибқи ин нақша, дар тӯли 5 сол дар ҳудуди ҷумҳурӣ кӯчонидани 4110 оилаи муҳоҷирони дохилӣ (ихтиёрӣ) ба нақша гирифта шуда буд, аз ҷумла: дар соли 2003, 150 оила, дар соли 2004 - 986 оила, дар соли 2005 - 982 оила, дар соли 2006 - 974 оилаҳо, дар соли 2007 - 1018 оила кўчонида шуд.  Ҳамзамон, қайд кардан зарур аст, ки марказҳои маъмурии ҳудудии ҷумҳурӣ, ки уҳдадории қабул ва фиристодани муҳоҷирони дохилиро (ихтиёрӣ) ба уҳда гирифтаанд, аз ҷумла: Вилояти Мухтори Куњистони Бадахшон - 716 оила, вилояти Хатлон - 229 оила кўчонида шуд.
 94.  Дар ҷадвали 8, ба монанди шабеҳи муҳоҷирати экологӣ, таҳлили муқоисавӣ дар 5 соли аввали фаъолияти мақомоти ҳокимияти давлатӣ оид ба кӯчонидани муҳоҷирони дохилӣ дар ҳудуди  Ҷумҳурии Тоҷикистон нисбат ба давраи 5-солаи минбаъда гузаронида шудааст. 

Маълумот дар бораи муҳоҷирати дохилӣ (ихтиёрӣ) дар ҳудуди  Ҷумҳурии Тоҷикистон дар давраи солҳои 2001-2005. 
(шумораи оилаҳо) 
ҷадвали  8
№ 
р/т    Номгӯи ҳудудҳои маъмурӣ    2001
Нақша/ иҷроиш    2002
Нақша/ иҷроиш    2003
Нақша/ иҷроиш    2004
Нақша/ иҷроиш    2005
Нақша/ иҷроиш
1    Вилояти Мухтори Куњистони Бадахшон    50/50    174/174    -    151/-    150/-
    вилояти Суғд    -    -    150/150    736/17    734/5
2    вилояти Хатлон        155/155    26/26    55/52    581/581
4    Ноњияњои тобеъи љумњурї     -    -    24/24    44/6    44/37
5    шаҳри Душанбе    -    -    -    -    3/3
6    Ҳамагӣ дар ҷумҳурӣ    50/50    329/329    200/200    986/75    1512/626
манбаъ: маълумот аз рўи Маљмӯаи ҳуҷҷатҳои меъёрии ҳуқуқии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар соҳаи муҳоҷирати аҳолӣ, нашри соли 2006 ва Муоҷирати аҳолӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон, нашри соли 2006 тартиб дода шуд.

95. Тибқи ҷадвали 8 қайд кардан мумкин аст, ки дар давраи солҳои 2001-2003 шумораи муҳоҷирони кӯчонидашуда он қадар назаррас набуд, натиҷаҳои иҷрои нақша 100% -ро ташкил додааст. Бо қабули қарори нави Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ва нақшаи 5-солаи кӯчонидани муҳоҷирони дохилӣ дар давраи солҳои 2003-2007, маълум шуд, ки кӯчонидани ҳарсолаи муҳоҷирон ва миқдори он дар ҳаҷми тақрибан аз 1000 оила барои аксари вазорату идораҳо, инчунин мақомоти иҷроияи маҳаллии ҳокимияти давлатӣ ғайриимкон аст.
96. Тибқи нақшаи кӯчонидан барои солҳои 2003-2007, дар соли аввал, яъне дар соли 2003, кӯчонидани танҳо 150 оилаи муҳоҷирони дохилӣ дар шаҳри Исфараи вилояти Суғд ба нақша гирифта шуда буд, ки бомуваффақият ҳалли худро ёфт. Худи ҳамон сол, бо ташаббуси мақомоти иҷроияи ҳокимияти давлатии шаҳри Исфара ва ноҳияи Варзоб, мутаносибан 26 ва 24 оила ҷамъ 50 оила дар худудҳои худ кӯчонида шуданд, ки ба рӯйхати муҳоҷирони соли 2003 дохил карда шудаанд, ки ин рақамро дар охири ҳамон сол  200 оила нишон медиҳад.
97. Қайд кардан муҳим аст, ки рӯйхати муҳоҷирони дохилӣ ва дар оянда нақшаи миёнамуҳлат аз ҷониби Хадамоти муҳоҷират дар асоси пешниҳоди мақомоти иҷроияи ҳокимияти давлатии вилоятҳо, шаҳрҳо ва ноҳияҳо тартиб дода мешавад, ки дар навбати худ аз дархостҳои хаттии шаҳрвандони худ, ки дар ҳудуди  як маҳалли аҳолинишини муайян зиндагӣ мекунанд, сарчашма мегирад. Бо вуҷуди ин, уҳдадориҳои мақомоти иҷроияи ҳокимияти давлатии вилояти Суғд оид ба кӯчонидани муҳоҷирон дар давраи солҳои 2001-2005 бо шумораи 1620 оила, вақте ки дар саросари ҷумҳурӣ ҳамагӣ 3077 оила буданд, ниҳоят нопурра ва ғайривоқеӣ гаштанд, ки ин ба натиҷаҳои манфии ҷумҳурӣ оварда расонид. Истисно метавонад соли 2007 бошад, вақте ки бо кӯшиши якҷояи мақомоти давлатӣ 1403 оилаи муҳоҷирони дохилӣ дар ҳудуди  Ҷумҳурии Тоҷикистон кӯчонида шуданд, ки ин нишондиҳандаи баландтарини кишвар дар тамоми давраи кор дар самти муҳоҷирати дохилӣ мебошад.
98. Дар мисоли муҳоҷирати экологӣ, таҷрибаи номуваффақи солҳои аввали кор дар самти муҳоҷирати дохилӣ ба назар гирифта шуд ва пас аз он ҷумҳурӣ ба қабули нақшаҳои воқеии кӯчонидан дар ин самт шуруъ кард. Мувофиқи ҷадвали 9, метавонем натиҷаҳои корро дар 5 соли охир муайян кунед.

Маълумот оид ба кӯчонидани муҳоҷирони дохилӣ (ихтиёрӣ) дар ҳудуди  Ҷумҳурии Тоҷикистон дар давраи солҳои 2016-2020 
(шумораи оилаҳо)
ҷадвали 9

№
п/п    Номгӯи ҳудудҳои маъмурӣ    2016
Нақша/ иҷроиш    2017
Нақша/ иҷроиш    2018
Нақша/ иҷроиш    2019
Нақша/ иҷроиш    2020
Нақша/ иҷроиш
1    Вилояти Мухтори  Кўњистони Бадахшон     -    4/0    3/3    24/24    24/24
2    вилояти Хатлон    218/218    241/150    247/237    107/107    115/115
3    вилояти Суғд    160/160    159/25    190/105    61/61    76/66
4    ноњияњои тобеи љумњурї     127/127    136/131    138/138    103/96    103/96
5    шањри Душанбе    -    -    -    -    
    Ҳамагӣ дар ҷумҳурӣ    505/505    540/306    578/483    295/288    318/301

99. Тавре ки аз ҷадвали дар боло овардашуда дида мешавад, натиҷаҳои 5 соли охири кор он қадар  ноумедкунанда нестанд ва дар баъзе солҳо, ҳатто нишондиҳанда хуб аст. Ҳамин тавр, дар соли 2016 нишондиҳанда ба 100% мерасад, дар соли 2017 нақша 57,5% иҷро шуда, соли 2018  84% ва дар солҳои минбаъда фаъолият дар самти мазкур то ҳадде назаррас мебошад.  
100. Масъалаҳои муҳоҷирати дохилии аҳолӣ дар ҳудуди  як ноҳия, шаҳр, вилоят ё байниноҳиявӣ, байнишаҳрӣ, инчунин аз ноҳия ба шаҳр ё аз шаҳр ба ноҳия ҳам барои муҳоҷирон ва ҳам барои рушди иқтисоди давлатӣ ва илми демографии Тоҷикистон муҳиманд.
101. Дар натиҷаи таҳқиқоте, ки оид ба масъалаҳои муҳоҷирати дохилии аҳолӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон гузаронида шуданд, муайян карда шуд, ки муҳоҷирон аз минтақаҳои сераҳолӣ ва камзамин ба он минтақаҳое, ки заминҳои нокорам, набудани кадрҳои баландихтисос ва захираҳои инсонӣ, инфрасохтори номукаммал, сатҳи пасти рушди соҳаи саноат ва ғайра доранд, кучонида мешаванд, то ки дар ояндаи наздик бо талошҳои муштараки муҳоҷирони дохилӣ ва аҳолии маҳаллӣ азхудкунии заминҳои нокорам ва рушди саноат дар ин минтақаҳо таъмин карда шаванд.
102. Кӯчонидани муҳоҷирони дохилӣ дар асоси аризаи расмии онҳо ва мутобиқи қонунгузории миллӣ дар самти муҳоҷирати дохилӣ сурат мегирад. Аз як тараф, ин имкон медиҳад, ки шиддат дар минтақаҳои дорои захираҳои зиёди меҳнатӣ ва шаҳрвандони бекор бартараф карда шавад ва аз тарафи дигар, дар он минтақаҳое ҷойгир карда шаванд, ки дурнамои рушди кишоварзӣ ва бахши саноат вуҷуд доранд.
103. Таҳлилҳо нишон медиҳанд, ки аз ҳама бештар муҳоҷирони дохилии вилояти Хатлон мебошанд, ки дар давоми солҳои 2014 - 2018 - 1066 оила кӯчонида шуданд. Баъдан аз ҷиҳати шумораи муҳоҷирони дохилӣ, ноҳияҳои тобеи марказ бо шумораи умумии 786 оила ҷойгиранд. Мавқеи сеюмро вилояти Суғд ишғол мекунад, ки шумораи муҳоҷирони дохилӣ дар давраи солҳои 2014 - 2018 ҳамагӣ 522 оиларо ташкил медод. Дар Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон, дар панҷ соли муайяншуда танҳо 23 оила кӯчонида шуданд ва ин нишондиҳанда хоҳиш надоштани худи шаҳрвандон барои кӯчидан ба дигар минтақаҳои кишвар мебошад.
104. Ҳамзамон, вобаста ба камбудиҳое, ки ба амалисозии  сиёсати давлатӣ дар самти муҳоҷирати дохилии аҳолӣ халал мерасонанд, ин номукаммалии қонунгузории кишвар дар самти муҳоҷирати дохилӣ, миқдори ночизи қарзҳои имтиёзнок ба муҳоҷирони дохилӣ барои сохтмони манзил (ҳамагӣ 5000 сомонӣ), дастгирии нокифояи молиявӣ дар рушди соҳибкории хурду миёна, саривақт иҷро накардани вазифаҳои худ аз ҷониби мақомоти дахлдори давлатӣ барои фароҳам овардани шароити зиндагӣ, аз ин рӯ як қисми муайяни муҳоҷирони дохилӣ ҷойҳои нави истиқоматро тарк карда, ба суроғаи пешинаи худ ва ё дар хориҷи кишвар барои ҷустуҷӯи зиндагии беҳтар мераванд .
105. Дар ин ҷо бори дигар таҷрибаи Беларусро  бояд ёдовар шуд, ки ҳаҷми қарз ба шаҳрвандони кишвар барои рушди соҳибкории хурд ва миёна дар деҳот ҳамагӣ 3-5%-ро ташкил медиҳад ва ин натиҷаи мутақобилан мусбат ҳам барои шаҳрвандони Беларус ва ҳам барои давлат медиҳад. Як мисоли  дигарро аз таҷрибаи Федератсияи Россия овардан мумкин аст, ки дар он ҷо ба муҳоҷирон барои ободонии манзил ба миқдори 180 ҳазор рубли русӣ (тақрибан 3000 доллари Штатњои Муттањидаи Америка) қарзи бефоиз ва дар ҳолати зарурӣ барои муҳоҷирон қарзи дарозмуддат дода мешавад. Инчунин, масъалаи рушди соҳибкории хурд ва миёна дастгирӣ карда мешавад, ки дар он ба муҳоҷирон имконияти васеъ барои истифодаи малака ва сифатҳои касбии онҳо фароҳам оварда шудааст. Чунин мисолҳо хеле зиёданд ва масъалаи асосӣ он аст, ки мо то кадом андоза омодаем сиёсати давлатро дар самти муҳоҷирати дохилӣ амалӣ кунем ва дар ин маврид ба худи муҳоҷирон кумак расонем.
106. Дар асоси гуфтаҳои боло  ба вазорату идораҳои дахлдори кишвар, инчунин мақомоти иҷроияи ҳокимияти давлатии вилоятҳо, шаҳрҳо ва ноҳияҳои ҷумҳурӣ зарур аст, ки барои рушди иҷтимоию иқтисодии он минтақаҳо шаклу усулҳои нави ҳавасмандкунии муҳоҷирони дохилиро истифода баранд ва кишваре, ки ба воридшавии кадрҳои баландихтисос ва захираҳои инсонӣ бо дурнамои ташкили онҳо ва таъмини зиндагии муҳоҷирони дохилӣ ва аъзои оилаҳои онҳо ниёз дорад, истифода баранд.

§6. Гурезаҳои ва шахсони паноҳҷӯянда дар Ҷумҳурии Тоҷикистон

107. Ҷумҳурии Тоҷикистон яке аз давлатҳо дар байни кишварҳои Иттињоди Давлатњои Мустаќил мебошад, ки ҳанӯз соли 1993 ба  Конвенсияи Созмони Миллали Муттањид дар бораи мақоми гуреаҳо (соли 1951) ва Протокол дар бораи мақоми гурезагон (соли 1967) ҷиҳати иҷрои уҳдадориҳои байналмилалӣ оид ба таъмини ҳифзи ҳуқуқ ва манфиатҳои гурезагон ва паноҳҷӯён, ки дар ҳудуди  Ҷумҳурии Тоҷикистон ҷойгиранд, ҳамроҳ шудааст.
108. Ҳукумати кишвар бо мақсади таъмини ҳифзи ҳуқуқи гурезаҳо ва паноҳҷӯёндагон, инчунин танзими раванд дар ин самт як қатор санадҳои меъёрию ҳуқуқиро қабул намуд, ки ҷиҳати дар сатҳи зарурӣ баррасӣ намудани мушкилоти гурезагон бо дар назар доштани шароити воқеии дар Тоҷикистон мавҷудбуда имконият фароҳам овард.
109. Вазъияти ноустувори сиёсии ҷаҳонӣ ва зиёд гардидани шумораи муҳоҷирони ғайриқонунии хориҷӣ дар ҳудуди  мамлакат махсусан шаҳрвандони Ҷумҳурии Исломии Афғонистон, Ҷумҳурии Тоҷикистонро водор сохт, барои соддагардонии равандҳои муҳоҷират дар дохили кишвар чораҳои муассир андешанд. Ҳамин тариқ, бо назардошти таҷрибаи байналмилалӣ як қатор санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ таҳия ва аз ҷониби Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон тасдиқ гардиданд, аз ҷумла:
    - қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 26 июли соли 2000, №323 “Дар бораи номгӯйи кишварҳое, ки муваққатан зиндагӣ кардан дар онҳо то омадан ба Ҷумҳурии Тоҷикистон асос барои рад намудани бақайдгирии илтимоснома доир ба гуреза эътироф намудани шахси хориҷӣ ва рад кардани эътирофи гурезагии ҳисоб меёбад”;
   - қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 26 июли соли 2000, № 324 “Дар бораи тасдиқи Низомномаи шаҳодатномаи гуреза”;
   - қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 26 июли соли 2000, № 325  “Дар бораи номгӯии маҳалҳои аҳолинишини Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки дар он ҷойҳо муваққатан зист намудани шаҳрвандони паноҳҷӯянда ва гурезагон мумкин нест”;
   - фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 2 апрели соли 2001, №544 “Дар бораи пурзӯр намудани мубориза муқобили муҳоҷирати ғайриқонунӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон”.
110. Баъдтар, қонуни нави Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи гурезагон” аз ҷониби Парлумони кишвар 10 майи соли 2002, № 50 тасдиқ ва эътибор пайдо карда, ҳамчунин ба қонуни қаблан қабулшудаи Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи вазъи ҳуқуқии шаҳрвандони хориҷӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон” аз 1 феврали соли 1996, № 230 ва қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 15 майи соли 1999, №218 “Қоидаҳои будубоши шаҳрвандони хориҷӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон” тағйироту иловаҳои назаррас ворид карда шуданд.
111. Маврид ба зикр аст, ки баъдан Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи вазъи ҳуқуқии шаҳрвандони хориҷӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон”  2 январи соли 2018, №1471 ва санаи 31 марти соли 2020, №207 қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи Қоидаҳои ворид шудан ба Ҷумҳурии Тоҷикистон, будубош, баромадани шаҳрвандони хориҷӣ ва шахсони бешаҳрванд аз Ҷумҳурии Тоҷикистон ва гузаштани транзити онҳо тавассути ҳудудии Ҷумҳурии Тоҷикистон” дар таҳрири нав қабул карда шуд. 
112. Қонуни амалкунандаи Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи гурезаҳо” механизми ҳамкории вазорату идораҳои дахлдор ва мақомоти иҷроияи ҳокимияти давлатиро пешбинӣ намуда, ҳамоҳангсозии таъсири мақоми ваколатдори давлатӣ оид ба кор бо гурезагон, тартиби додан ва рад кардани мақоми гуреза, кафолати давлатӣ ба гурезаҳои эътирофшуда барои ҳимояи ҳуқуқ ва озодиҳои онҳо ва ғайраҳоро муайян месозад.
113. Дар ин давра, санадҳои меъёрии ҳуқуқии болозикр имкон доданд, ки раванди будубоши гурезагон ва паноҳҷӯёни хориҷӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон ба тартиб дароварда шуда, шумораи шаҳрвандони хориҷие, ки ғайрирасмӣ иқомат доранд, кам гардад ва шиддати норозигии аҳолии маҳаллиро нисбат ба гурезагон коҳиш дода, тартиботи ҷамъиятиро дар шаҳрҳои калони Ҷумҳурии Тоҷикистон, аз ҷумла пойтахти ҷумҳурӣ, шаҳри Душанбе, ки шумораи зиёди гурезаҳои афғон ҷойгир буд, таъмин намояд. 
114.    Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи гурезаҳо” принсипи муттаҳидсозии оила ва муқаррароти Конвенсия дар бораи ҳуқуқи кӯдакро пешбинӣ мекунад, ки дар ҳолатҳои зарурӣ зимни баррасии масъалаҳои дахлдор мақомоти васоят ва парасторӣ метавонанд ҷалб карда шаванд. Дар фаъолияти худ Комиссияи оид ба муайян кардани мақоми гуреза ба қурбониёни шиканҷа ва маъюбон диққати махсус медиҳад. Ин категорияи шаҳрвандон дар муассисаҳои стасионарии тиббии Вазорати тандурустӣ ва ҳифзи иҷтимоии аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон метавонанд ба хизматрасонии тиббї фаро гирифта шаванд.
115.    Мутобиқи Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон давлати мо давлати соҳибихтиёр, демократӣ, ҳуқуқбунёд, дунявӣ ва ягона буда, дар ин замина, масоили марбут ба гурезаҳо ва паноҳҷӯён одатан мусбат ва боэҳтиром баррасӣ карда мешаванд. Дар ҳудуди Ҷумҳурии Тоҷикистон ҷиҳати расман фаъолият намудани Кумитаи гурезаҳои Афғонистон ба қайд гирифта шудааст. Фаъолияти меҳнатии гурезагон дар ҳама соҳаҳои хоҷагии халқ иҷозат дода шудааст ва фарзандони онҳо дар қатори фарзандони шаҳрвандони Тоҷикистон дар мактабҳои миёна ва донишкадаҳои олӣ таҳсил кунанд.
116.  Солҳои минбаъда вазъи сиёсии Афғонистон доимо тағир ёфта, бо дар назар доштани ноустуворӣ ва ҷангҳои давомдор дар давлати ҳамсоя, ҷараёни гурезагон аз ин давлат ба Тоҷикистон идома ёфт ва то имрӯз идома дорад. То соли 2008 шумораи гурезагон дар ҳудуди  мамлакати мо каме афзудааст, ки дар он 1663 гуреза ва 443 паноҳҷӯ (дар маҷмуъ 2106 нафар) ба қайд гирифта шудаанд, ки асосан вилоятҳои Хатлон ва Суғд, инчунин дар шаҳру ноҳияҳои тобеи ҷумҳурӣ зиндагӣ мекарданд.

Шумораи гурезаҳо ва паноҳҷӯён дар ҳудуди  Ҷумҳурии Тоҷикистон ба ҳолатҳои солҳои 2000, 2004, 2008, 2017, 2020 
Диаграммаи 2.

Манбаъ: Ҳисоботҳои Хадамоти муҳоҷират, солҳои  2000, 2004, 2008,  Вазорати корҳои дохилии Ҷумҳурии Тотористон – 2017, 2020

117. Тавре ки аз диаграмма дида мешавад, пас аз соли 2008 шумораи гурезаҳо ва паноҳҷӯёни хориҷӣ дар ҳудуди Ҷумҳурии Тоҷикистон қариб 1000 нафар зиёд шудааст. Ин ба баъзе вазъи ноустувори афзоянда дар давлати ҳамсояи Афғонистон вобаста аст. Бо дар назар доштани он, ки беш аз 97% гурезаҳо дар мамлакати мо шаҳрвандони Афғонистон мебошанд, ҳаргуна муноқишаи ҳарбии иловагӣ дар дохили ин давлат метавонад ҷараёни паноҳҷӯёнро дар Тоҷикистон афзоиш диҳад.
118. Аз соли 1995 инҷониб Ҷумҳурии Тоҷикистон бо масъалаҳои гурезаҳои хориҷӣ сару кор дорад ва ҳар сол шумораи муайяни онҳо бо додани шаҳодатномаи дахлдори гуреза ё паноҳҷӯ, ки таҳти ҳимояи давлат мебошад, мақоми расмии гуреза мегиранд. Ҷадвали 10 шумораи гурезаҳоро барои давраи солҳои 1995 - 2015 нишон медиҳад.

Динамикаи гурезагон дар Ҷумҳурии Тоҷикистон аз рӯи кишварҳо дар давраи солҳои 1995-2015 (нафар )
ҷадвали 10

№     Шумора  ва номи давлатҳо    1995    1996    1997    1998    2000    2003    2005    2006
1.    Шумораи гурезаҳо    441    1130    4480    5290    4528    1989    1017    1055
2.    Аз ҷумла аз рӯи давлатҳо:                                
3.    Афғонистон    437    1121    4470    5278    4628    1989    1017    1055
4.    Эрон    -    2    3    5    -    -    -    -
5.    Чиченистон (Федератсияи Россия)    4    7    7    7    -    -    -    -

№     Шумора  ва номи давлатҳо    2007    2008    2009    2010    2011    2012    2013    2014    2015
1.    Шумораи гурезаҳо    1041    1764    2609    2493    2604    2563    1904    2468    2315
2.    Аз ҷумла аз рӯи давлатҳо:                                    
3.    Афғонистон    1041    1764    2607    2432    2586    2522    1901    2465    2314
4.    Эрон    -    -    2    5    5    5    3    3    -
5.    Украина    -    -    -    -    -    -    -    -    1
6.    Қирғизистон    -    -    -    56    49    36    -    -    -

№     Шумора  ва номи давлатҳо    2016    2017    2018    2019    2020    2021
1.    Шумораи гурезаҳо    2254     2630    2673    2853    2553    2519
2.    Аз ҷумла аз рӯи давлатҳо:                        
3.    Афғонистон    2250      2626    2669    2849     2549     25216
4.    Покистон     2    2    2    2    2    2
5.    Украина    1    1    1    1    1    -
6.    Туркия     1    1    1    1    1    1
Манбаъ: Маълумоти маъмурӣ дар бораи муҳоҷират дар Ҷумҳурии Тоҷикистон. https://www.unece.org/3.tajikistan

119. То  соли 2017 дар Тоҷикистон тақрибан 2,7 ҳазор гуреза ва 400 паноҳҷӯ  иқомат доштанд, ки аксарашон сокинони Афғонистон  мебошанд. Ҳукумати кишвар якҷо бо намояндагии Комиссариати олии Созмони Миллали Муттаҳид оид ба гурезагон дар Тоҷикистон иқдомоти назаррасро барои таъмин намудани гурезагон бо манзилҳои истиқоматӣ ва доираи васеи ҳуқуқҳои иҷтимоӣ-иқтисодӣ, ёрии ҳуқуқӣ, дастрасӣ ба тандурустӣ ва таҳсилот таъмин менамояд.
120. Тибқи як таҳқиқоте, ки соли 2017 Комиссариати олии Созмони Миллали Муттаҳид оид ба гурезагон дар Тоҷикистон гузаронид, 99,6% гурезагон шаҳрвандони Афғонистон буд, ки нисфи онҳо мардон мебошанд. Як оилаи гурезаҳо, ки 0,4% - ро ташкил медиҳад, аз Покистон ба Тоҷикистон омадааст. Ду оилаи дигари гурезагон Украинаро намояндагӣ мекунанд. Зиёда аз 40% гурезагон дар Тоҷикистон кӯдакони то 18-сола мебошанд.
121. Гурезагон, ки аксарияти онҳоро занон ва кӯдакон ташкил медиҳанд, осебпазиртарин боқӣ монда, ба муҳофизат ва кумак ниёз доранд. Ҳарчанд шумораи гурезагон дар Тоҷикистон дар миқёси ҷаҳонӣ кам аст, аммо  имрӯз мизбони бештарини гурезагон дар Осиёи Марказӣ мебошад.
122. Аксари гурезагон солҳои тӯлонӣ дар Тоҷикистон умр ба сар мебаранд ва дар ин муддат онҳо бомуваффақият мутобиқ шуда, ба ҷомеаи Тоҷикистон ҳамҷоя шуданд. Гурезагон дар Тоҷикистон ҳуқуқҳои васеъ доранд, онҳо ба беморхонаҳо дар сатҳи шаҳрвандӣ дастрасии тиббӣ доранд, 90% кӯдакони гуреза дар мактабҳо ва донишгоҳҳо таҳсил мекунанд, тибқи қонунгузории Тоҷикистон ба шуғл ва фаъолияти соҳибкорӣ ҳуқуқ доранд.
123. Ғайр аз ин, дафтари Комиссари Олии Созмони Миллали Муттаҳид оид ба гурезаҳо (UNHCR) ташаббусҳо оид ба таҳкими ҳамзистии осоиштаи гурезаҳоро бо кишварҳои қабулкунанда таблиғ мекунад. Бо ин мақсад, 50/50 лоиҳаҳо амалӣ карда мешаванд, ки ҳам ба гурезагон ва ҳам ба кишварҳои мизбон манфиат меоранд.
124. Самти афзалиятноки фаъолияти дафтари Комиссари Олии Созмони Миллали Муттаҳид оид ба гурезаҳо (UNHCR) ноил шудан ба сатҳи муносиби зиндагии гурезагон дар асоси баробар бо шаҳрвандони Тоҷикистон тавассути азхуд кардани он малакаҳое мебошад, ки ба онҳо талабот зиёд буда, дар бозори меҳнат рақобатпазир мебошанд ва ё  ба фаъолияти даромаднок машғул шаванд. Гурезагон тавонистанд мавқеи худро дар шуғл пайдо кунанд, ба ҳайси механики мошин, сартарош, кафшергар, челонгар, ошпази каннод кор кунанд ва онҳое низ ҳастанд, ки дар тиҷорат кор мекунанд. Инчунин, шарикони дафтари мазкур  гурезаҳоро ба тиҷорати меҳмонхонаҳо ҷалб мекарданд, зеро ин соҳаи шуғл ояндаи калон дорад.

  § 7. Намудҳои дигари муҳоҷирати табиӣ

125. Бо дар назар доштани ҳамаи намудҳои дар боло зикргардидаи муҳоҷирати аҳолӣ, ки дар Ҷумҳурии Тоҷикистон ба таври қонунӣ амал мекунанд, инчунин дар ҳудуди кишвар, тибқи Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи муҳоҷират” дигар намудҳо ва мафҳумҳои муҳоҷирати аҳолӣ муайян карда шудаанд, муҳоҷирати меҳнатии наздисарҳадӣ, коргари сарҳадӣ, муҳоҷирати оилавӣ, муҳоҷирати дастаҷамъӣ иборат мебошанд. Ин намудҳо ва хусусиятҳои онҳо аз ҷониби олимон ва таҷрибаомӯзон ҳанӯз омӯхта нашудаанд, гарчанде ки худи раванди ин ҳаракати муҳоҷират вуҷуд дорад ва бояд дар баробари дигар равандҳои муҳоҷират баррасӣ карда шавад. Аз ин рӯ, зарур аст, ки ин намудҳои муҳоҷират ва ворид намудан онҳо ба рӯйхати маълумоти оморӣ ба роҳ монда шаванд, то ки равандҳои муҳоҷирати давомдорро омӯхта ва пешгӯӣ карда тавонанд.
126. Дар ҳар сурат, муҳоҷирати меҳнатии наздисарҳадии шаҳрвандони хориҷӣ аз давлатҳои ҳамсоя ба Ҷумҳурии Тоҷикистон ва шаҳрвандони Ҷумҳурии Тоҷикистон ба давлатҳои ҳамсоя сурат мегирад ва идома дорад. Аз ин рӯ, ин самт бояд бо имзои Созишномаҳои байниҳукуматӣ бо давлатҳои ҳамсоя танзим карда шавад. Дар сатҳи Иттињоди Давлатњои Мустаќил дар бораи убур ва будубоши шаҳрвандони давлатҳои ҳамсоя дар ҳудуди  тарафҳо - дар минтақаҳои наздисарҳадӣ то 10 рӯз қарор қабул карда шуд. Чунин шаҳрвандони хориҷии ҳаммарз ҳақ надоранд, ки тавассути ҳудуди  давлати ҳамсоя минбаъд ҳаракат кунанд, зеро онҳо вайронкунандагони тартиби будубош дар кишвари дигар ҳисобида мешаванд. Бо вуҷуди ин, амалия нишон медиҳад, ки шаҳрвандони Тоҷикистон, Ӯзбекистон, Қирғизистон, Афғонистон ва Хитой аслан ҳар рӯз дар ҳудуди  тарафҳо бо муҳоҷирати меҳнатии сарҳадӣ машғуланд, аммо дар ин соҳа омори расмӣ ва ҳисобҳо мавҷуд нестанд. Дар робита ба ин, Ҳукумати кишварњои аъзо бояд ин холигии мавҷудаи меъёрии ҳуқуқиро пурра такмил дода ва баҳисобгирии муҳоҷирати сарҳадиро роҳандозї намоянд. 
127. Илова бар дигар намудҳо ва консепсияҳои танзимнашудаи муҳоҷирати аҳолӣ, ба мисли баъзе дигар давлатҳои хориҷии дуру наздик, муҳоҷирати дохилии меҳнатии шаҳрвандони ин кишварҳо дар Тоҷикистон низ амалӣ карда мешавад. Дар давраи истиқлолияти давлатии Тоҷикистон, вақте ки давлат бо бӯҳрони иҷтимоию иқтисодӣ рӯ ба рӯ шуд, шаҳрвандони бекор маҷбур шуданд, ки барои ёфтани ҷойи кор аз деҳоти дур ба шаҳрҳои бузурги ватани худ муҳоҷират кунанд. Дар пойтахти ҷумҳурӣ шаҳри Душанбе то соли 2017, 742 ҳазор нафар расман сабти ном шудаанд, ҳарчанд ки  роҳбарияти шаҳр ва васоити ахбори омма борҳо қайд кардаанд, ки зиёда аз 1 миллион нафар дар пойтахт иқомат доранд ва боқӣ мондани чунин шумораи зиёди муҳоҷирони меҳнатии дохилӣ ҳалли масъаларо талаб мекунад.
128. Рақамҳои муқоисашаванда ҷараёни муҳоҷирати меҳнатии дохилиро тасдиқ мекунанд, ки ба истилоҳ бозори меҳнатии ғайрирасмӣ – “бозорҳои мардикор”-ро дар пойтахт ва марказҳои вилоятии ҷумҳурӣ ташкил медиҳанд. Аммо, барои танзими муносибатҳои меҳнатӣ ва ҳифзи иҷтимоию ҳуқуқии ин категорияи шаҳрвандони кишвар зарур аст, ки қонунгузорӣ мақоми ҳуқуқии онҳоро муайян намуда, барои иҷрои фаъолияти меҳнатии ин шаҳрвандони ҷумҳурӣ шароит фароҳам оварад.

3. РИСОЛАТ, ҲАДАФ ВА ВАЗИФАҲОИ СТРАТЕГИЯ

§ 1. Рисолат ва њадафи Стратегия

129. Стратегия ҳуҷҷати асосӣ барои амалисозии сиёсати давлатии муҳоҷирати Ҷумҳурии Тоҷикистон ва ноил шудан ба ҳадафҳо ва вазифаҳои Стратегияи миллии рушди Ҷумҳурии Тоҷикистон барои давраи то соли 2030 мебошад.
130. Ҳадафи асосии Стратегия ин батанзимдарорӣ ва таъмини идоракунии давлатии равандҳои муҳоҷират, ҳифзи иҷтимоию ҳуқуқии муҳоҷирон ва аъзои оилаи онҳо, рушди институтсионалӣ ва истифодаи самараноки муҳоҷират дар соҳаи иҷтимоӣ, рушди иқтисодӣ ва инноватсионии кишвар маҳсуб меёбад.
131. Таҷрибаи байналмилалӣ нишон медиҳад, ки дар сурати ҳалли се мушкилоти асосии дар поён овардашуда, ки бисёр давлатҳо дар самти муҳоҷират дучор меоянд, натиҷаҳои дилхоҳ ба даст овардан ҳам барои давлатҳои интиқолдиҳанда ва ҳам барои давлатҳои қабулкунанда, инчунин барои худи муҳоҷирон манфиатнок аст:
- муайян кардани сиёсати давлатии муттасил, мақсаднок ва  таъсирбахши муҳоҷират; 
- таҳия ва амалисозии  қонунгузории муосири миллӣ дар самти муҳоҷират  ва рушди ҳамкориҳои байнидавлатӣ ва байниидоравӣ;
- таъсиси идоракунии давлатии равандҳои муҳоҷират ва таъмини ҳуқуқ ва манфиатҳои муҳоҷирони меҳнатӣ ва аъзои оилаи онҳо дар хориҷ ва дохили кишвар.
132. Ҷумҳурии Тоҷикистон дар тӯли тамоми давраи истиқлолияти давлатӣ ҷиҳати ба тартиб даровардани равандҳои муҳоҷират ва таъмини ҳуқуқу манфиатҳои қонунии муҳоҷирон ва аъзои оилаҳои онҳо кӯшиш ба харҷ додааст, ки дар асоси онҳо дар Стратегия ҳадафҳо ва вазифаҳои  зерин гузошта шудаанд.
§ 2. Вазифаҳои Стратегия

133. Барои ноил шудан ба ҳадафҳои гузошташуда ҳалли вазифаҳои зерин муайян карда шудааст.
1)    дар робита ба танзими муҳоҷирати аҳолӣ дар ҷумҳурӣ:
- таҳия ва амалисозии барномаҳо ва фаъолиятҳое, ки ба танзими равандҳои муҳоҷирати аҳолӣ  равона шудаанд;
- ба эътидол овардани равандҳои муҳоҷират, коҳиш ва рафъи њолати номуташаккилӣ дар он;
- муайян кардани иқтидори муҳоҷират, мониторинги ҳолати муҳоҷират ва пешгӯии рушди алтернативии  муҳоҷират ва дар ин замина пайдо кардани роҳҳои мувофиқ барои пешгирии оқибатҳои манфии онҳо;
- ноил шудан ба азнавтақсимкунии оқилонаи аҳолӣ дар дохили ҷумҳурӣ, ки ба рушди афзалиятноки деҳот ва ноҳияҳои аз ҷиҳати стратегӣ муҳим, пешгирии таназзули шаҳрҳои хурду миёна ва шаҳракҳо ва маҳдуд сохтани афзоиши минбаъдаи минтақаҳои аз ҷихати иқтисодї хеле тараққикарда, вале дорои аҳолии аз ҳад зиёд равона гардидааст; 
 - амалисозии  қарорҳо ва тадбирҳои ҳамаҷониба барои суръат бахшидани воридоти Тоҷикистон ба бозори меҳнати байналмилалӣ тавассути ноил шудан ба муҳоҷирати танзимшаванда ва қонунигардонидашудаи байнидавлатӣ;
- таъмини назорати дуруст аз болои равандҳои муҳоҷират тавассути ташкили низоми  ягонаи назорати муҳоҷират; 
- мониторинги рӯҳияи муҳоҷирати ҳамватанони этникӣ дар хориҷа, дастгирии имконпазири онҳо, ноил шудан ба кӯчонидани муташаккилона бо дар назар дошти таъминоти захираҳои иқтидорї-маъмурї, тайёр намудани ҷойҳо ва минтақаҳои сафарбарнамої ва бокортаъминкунї ва ҳамгироии минбаъдаи онҳо.
       2) тибқи стратегия ва барномаҳои мутобиқгардонӣ ва ҳамоҳангсозии равандҳои муҳоҷират:
- андешидани тадбирҳо оид ба рушди бозори мутамаддин ва муҳити рақобатї, ки ба рушди бо майлони соҳаҳои воқеии иқтисодиёт нигаронида шудаанд, тағйироти мусбати сохторҳои он, ки ҳамчун пойгоҳ ва заминаи ибтидоии афзоиши динамикии сатҳи рушди иҷтимоию иқтисодӣ хизмат мекунанд, ислоҳоти бозори дохилии меҳнат ва баланд бардоштани некуаҳволии тамоми аҳолӣ;
- ноил шудан ба рушди аз ҷиҳати миқёс мутавозун ва аз ҷиҳати иқтисодӣ устувори бахшҳои воқеӣ ва соҳаҳои иҷтимоӣ ҳамчун кафолат ва кафили муътадилии вазъи муҳоҷират; 
- ташаккули муҳити пешрафтаи иҷтимоӣ-фарҳангӣ, ки барои аз байн бурдани зуҳуроте, ки ба рушди мусбати ҳолати муҳоҷират халал мерасонанд.
3) дар сиёсати хориҷӣ:
- таҳияи механизмҳои байнидавлатӣ оид ба расонидани кумак ва дастгирии ҳамаҷониба ба шаҳрвандони Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки дар хориҷа қарор доранд, аз ҷумла муҳоҷирони меҳнатӣ ва аъзои оилаи онҳо;
- таъмини воридшавии фаъолонаи Тоҷикистон ба бозори байналмилалии меҳнат ва васеъ намудани миќдори қувваи кории аз ҷумҳурӣ фиристодашаванда;
- рушди ҳамаҷонибаи ҳамкорӣ бо дигар давлатҳо, дар навбати аввал бо кишварҳое, ки дар онҳо шумораи зиёди шаҳрвандони Ҷумҳурии Тоҷикистон фаъолияти меҳнатї анҷом медиҳанд;
- рушди муносибатҳои бисёрҷониба ва дуҷонибаи байнидавлатӣ бо мақсади таъмини шароити мусоид барои зиндагии ҳамватанони бурунмарзӣ;
- иштирок дар таҳияи созишномаҳои байналмилалӣ оид ба пешгирии муҳоҷирати ғайрирасмӣ;
- амалисозии  ҳамкориҳои ҳамаҷониба дар самти муҳоҷират  бо намояндагии Созмони Байналмилалии Муҳоҷират дар Тоҷикистон ва дигар ташкилотҳои байналмилалӣ ва ѓайриҳукуматї;
- таҳия ва амалисозии тадбирҳои маҷмӯӣ оид ба танзими афзалиятноки равандҳои муҳоҷират бо давлатҳои наздисарҳадӣ.
4) такмили заминаи меъёрӣ:
- таҳияи санадҳои нави меъёрии ҳуқуқї ва ворид намудани таѓйиру иловаҳо ба қонунгузории амалкунанда, ки ба талаботи замони муосир ва тамоюлҳои рушди ҳаракати муҳоҷират мувофиқанд; - таъмини озодии ҳаракат, интихоби манзил ва эҳтироми ҳуқуқ ва манфиатҳои муҳоҷирон;
- такмили санадҳои меъёрии ҳуқуқии мавҷуда, ки реҷаи вурудшавї ва баромадан аз ҳудуди ҷумҳурї ва будубоши шаҳрвандони хориҷиро бо мақсади иҷрои фаъолияти меҳнатӣ дар ҳудуди ҷумҳурӣ, саёҳат ва муҳоҷирати онҳоро бо сабабҳои оилавӣ-маишї танзим мекунанд; 
    - муқовимат ба зуҳур ва паҳншавии тамоюлҳои манфии муҳоҷират ва падидаҳои терроризм ва экстремизми байналмилалӣ, ҷинояткории муташаккилонаи фаромиллӣ, хариду фурӯши одамон, хариду фурӯши занон барои алоқаи ҷинсии тиҷоратӣ ва дигар шаклу намудҳои муҳоҷирати ғайрирасмӣ;
5) таъминоти иттилоотӣ, таҳлилӣ ва илмии сиёсати муҳоҷират:
- таҳияи таҳқиқоти комплексии илмии бунёдӣ ва амалии равандҳои муҳоҷират ва дурнамои онҳо дар заминаи донишкадаҳо ва муассисаҳои таҳсилоти олии касбӣ, ташкили маркази захиравӣ барои дастгирии таҳқиқоти сиёсати муҳоҷират, стратегия ва афзалиятҳо;
- ташкил, таъмин ва мониторинги вазъи муҳоҷират ва муайян кардани онҳо дар заминаи мушкилоти мубрам ва таҳияи тавсияҳо барои ҳалли онҳо;
- омӯхтан ва қабул намудани таҷрибаи пешқадами хориҷӣ дар танзими равандҳои муҳоҷират;
- ташкили низоми  ягонаи давлатии бақайдгирии шахсони воқеӣ ва ҳуқуқӣ, ки фаъолияташон бо ташкили саёҳии байналмилалӣ алоқаманд аст, даъват кардани шаҳрвандони хориҷӣ ба ҷумҳурӣ ва фиристодани шаҳрвандони Ҷумҳурии Тоҷикистон барои таҳсил, табобат, аз рўи даъват ва бо мақсадҳои дигар;
- ташкили феҳристи ягонаи давлатии аҳолӣ, ки барои ҷамъоварӣ, нигоҳдорӣ ва таҳлили маълумот дар бораи шаҳрвандони Ҷумҳурии Тоҷикистон, муайян кардани вазъи муҳоҷират пешбинӣ шудааст;
- таҳия ва амалисозии постгоҳҳои низомҳои автоматиконидашудаи баҳисобгирӣ ва бақайдгирии шахсони убури сарҳади давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон;
- мунтазам огоҳ кардани аҳолӣ дар бораи вазъи муҳоҷират, ҳолат ва имкониятҳои бозори меҳнати байналмилалӣ, тағирот дар қонунгузории давлати вуруд ва будубош.
6) сиёсати давлатии муҳоҷират ба принсипҳои асосии зерин асос ёфтааст:
- риояи қатъии меъёрҳои умумиҷаҳонии эътирофшуда дар соҳаи ҳимояи ҳуқуқ ва озодиҳои инсон;
- таъмини кафолатҳои конститутсионии давлат барои ҳимояи шаҳрвандони Тоҷикистон берун аз ҳудуди он;
- рушди ҳамоҳанг ва динамикии бозори меҳнат, ноил шудан ба тавозуни он ва мувофиқат ба манфиатҳои давлатӣ;
- муносибати тафриқавӣ ба категорияҳои гуногуни иҷтимоию демографии муҳоҷирон.

§ 4. Самтњои асосии сиёсати муҳоҷирати Ҷумҳурии Тоҷикистон

134. Сиёсати муҳоҷирати давлатӣ тавассути таҳия ва амалисозии чораҳои дахлдори давлатӣ оид ба ҳалли мушкилоти муҳоҷират ва соҳаҳои марбута амалї гардида, механизмҳои асосии танзими равандҳои муҳоҷират аз амалї гардонидани чорабиниҳои  зерин иборатанд:
- ноил шудан ба рушди устувор ва мутавозуни иҷтимоию иқтисодии ҷумҳурӣ ва минтақаҳои он, пеш аз ҳама тавассути амалисозии  тадбирҳои пешбининамудаи Стратегияи миллии рушди Тоҷикистон барои давраи то соли 2030;
- баланд бардоштани сатҳи иҷтимоишавии аҳолӣ ва паҳн шудани арзишҳои пешрафтаи ахлоқию маънавї, талабот ва муқаррарароте, ки ҳолати табиии муњољиратро, ки ба манфиатњои миллї љавобгў мебошанд, ташаккул медињанд;- такмили қонунгузории миллӣ барои таъмини ҳуқуқҳо, озодиҳо ва манфиатҳои асосии муҳоҷирон.
135. Сиёсати давлатии муҳоҷират дар шаклҳои асосии зерин амалӣ карда мешавад:
- вуруди мутамаддин ба бозори байналмилалии меҳнат, ҳимояи ҳуқуқ ва манфиатҳои шаҳрвандони Тоҷикистон, ки берун аз ҳудуди ҷумҳурӣ қарор доранд ва фаъолияти меҳнатӣ анҷом медиҳанд;
- таҳия ва амалисозии барномаҳои давлатї ва чорабиниҳои рушди иҷтимоию иқтисодї ва инкишофдиҳандаи соҳаҳои иҷтимоиёт, ки ба ташаккули мутаносиб, босуръат ва баробари бозори меҳнати дохилї ва минтақавї равона гардидааст;
- кӯчонидани (муҳоҷирати) мутаносиби аҳолии ҷумҳурӣ бо рушди афзалиятноки деҳот, хусусан ноҳияҳои баландкуҳ ва наздисарҳадӣ, шаҳракҳои миёна ва хурд ва шаҳракҳои типи шаҳрӣ; 
- таъмини ҳамоҳангии фаъолияти мақомоти њокимияти иҷроия ва худидоракунии маҳаллӣ барои дастгирии ҳамаҷонибаи иқтисодӣ ва барқарорсозии инфрасохтори иҷтимоӣ дар деҳот, шаҳрҳои миёна ва хурд ва шаҳракҳои аҳолинишин, инчунин дар маҳалҳои аҳолинишин ва минтақаҳое, ки вазъи муташанниҷи муҳоҷират доранд;
- ҳалли мушкилоти мубрам дар ташаккули заминаҳои мувофиқ ва муҳити мусоиди муҳоҷират ва ҷаззобияти муҳоҷират дар саросари ҷумҳурӣ;
- такмили низоми баҳисобгирӣ, бақайдгирӣ, мониторинг, ташкили шуғли шаҳрвандони Ҷумҳурии Тоҷикистон дар хориҷа;
- риояи уҳдадориҳои байналмилалӣ нисбати гурезагон, мусоидат ба ҳамгироии онҳо ба ҷамоатҳои маҳаллӣ, дастгирӣ ва расонидани кумаки ҳамаҷониба ба онҳо;
- такмили бахши сайёҳӣ, ҷалб ва истифодаи афзалиятноки захираҳои меҳнатии маҳаллӣ дар ширкатҳои хориҷие, ки дар ҳудуди Ҷумҳурии Тоҷикистон фаъолияти иқтисодӣ мебаранд;
- ташкили низоми  таъминоти маъмурӣ, илмӣ ва иттилоотии равандҳои муҳоҷират ва тайёрии касбии кадрҳои дахлдор.
136. Дар ниҳояти кор, баланд бардоштани самаранокии идоракунӣ ва танзими равандҳои муҳоҷират баҳри ноил шудан ба рушди босуръати устувори иқтисодӣ, иҷтимоӣ, баланд бардоштани вазъи демографии аҳолӣ ва сифати зиндагии мардум, эҳтироми ҳуқуқу озодиҳои инсон ва пешгирии таҳдидҳо ба амнияти миллӣ равона карда шудааст. 

4. УСУЛҲО ВА ХУСУСИЯТҲОИ СТРАТЕГИЯ

137. Дар марҳилаи кунунӣ Стратегия бо санадҳои меъёрии ҳуқуқии байналмилалӣ ва миллӣ, инчунин бо дигар стратегияҳое, ки ҳалли мушкилотро дар самти муҳоҷират пешбинӣ мекунанд, робитаи бевосита дорад.
138. Пеш аз ҳама, қайд кардан зарур аст, ки муқаррароти Стратегия аз меъёрҳои асосие иборатанд, ки дар Конвенсияи байналмилалї оид ба ҳимояи ҳамаи ҳуқуқҳои меҳнаткашон-муҳоҷирон ва аъзои оилаи онҳо дарҷ гардидаанд (аз тарафи Љумҳурии Тоҷикистон 28 ноябри соли 2001 таҳти №462 ба тасвиб расидааст).
Бо дар назар доштани ин, Стратегия ҳалли маҷмуи масъалаҳоеро оид ба риояи ҳуқуқ ва озодиҳои муҳоҷирон, роҳ надодан ба ҳама гуна шаклҳои табъиз, таъмини амният, ба танзим даровардан ва қонуникунонии муҳоҷират, таъмини дастрасии ҳимоя ва кумакҳо аз ҷониби муассисаҳои консулї ва дипломатии давлатҳои аслї, ҳифзи манфиатҳои иқтисодї, иҷтимої, фарҳангї, миллї ва дигар манфиатҳои муҳоҷирон, расонидани ҳамагуна ёрии тиббї дар ҳолатҳои ниҳоят ба ҳаёт зарурї ё ба хотири пешгирї намудани осебрасонї ба саломатї, ташкили шароити бемонеа интиқол додани маблаѓҳои музди меҳнат ва пасандозҳои муҳоҷирон, ва як қатор дигар муқаррароти марбут ба ҳифзи иҷтимої-ҳуқуқии муҳоҷирони меҳнатї ва аъзои оилаи онҳоро пешбинї менамояд.
139. Стратегия муқаррароти конвенсияҳои дигари байналмилалиро дар самти муҳоҷират ва шуғли аҳолӣ, ки аз ҷониби Ҷумҳурии Тоҷикистон ба тасвиб расонида шудаанд, пешбинӣ менамояд, ки давлатҳои аъзои Конвенсияҳои байналмилалиро ба рушди ҳамкориҳои байналмилалӣ ва ҳимояи ҳуқуқи муҳоҷирон новобаста аз миллат, нажод, дин ё ҷинси муҳоҷирон даъват менамоянд, аз ҷумла:
-  Конвенсияи 97 дар бораи коргарони муҳоҷир (таҳрири соли 1949);
- Конвенсияи 143 дар бораи сӯиистифода дар самти муҳоҷират ва таъмини имконият ва муносибати баробар барои муҳоҷирони меҳнатӣ;
- Конвенсияи 122 оид ба сиёсати шуғл;
- Конвенсияи 181 дар бораи агентҳои хусусии шуғл.
140. Стратегияи муаррифишуда бо Консепсияи рушди шуғли пурмаҳсул дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои давраи то соли 2040, ки бо ќарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 28 майи соли 2022, № 263 қабул шудааст, робитаи мустақим дорад, ки дар он муҳоҷирати меҳнатии хориҷии шаҳрвандони Тоҷикистон нақши муҳим дорад. Дар Консепсияи зикршуда қайд гардидааст, қабули Стратегияи мазкур ва ҷорӣ намудани таҷрибаи амалисозии барномаҳои миёнамуҳлати муҳоҷирати меҳнатии хориҷӣ ба мақсад мувофиқ аст. Яке аз самтҳои афзалиятноки стратегияи мазкур бояд фаъолияти мақсадноки мақомоти дахлдори давлатӣ ҷиҳати таъмини ҷалби одилонаи муҳоҷирони меҳнатӣ аз ҷониби корфармоён дар кишвари фаъолияти меҳнатии онҳо, аз он ҷумла таъмини иҷтимоии раванди истифодаи қувваи корӣ бошад. 
141. Стратегияи таҳияшуда бо Стратегияи миллии рушди Ҷумҳурии Тоҷикистон барои давраи то 2030 низ робита дорад, ки дар он муҳоҷирати меҳнатии беруна ҳамчун яке аз афзалиятҳои бахши шуғли истеҳсолӣ нишон дода шудааст.
142. Масъалаҳои матраҳгардида дар Стратегия, аз ҷумла ба танзим даровардани таъминоти иҷтимоӣ, расонидани кумакҳои иҷтимоӣ, хизматрасонии тиббӣ, таҳсилоти фарзандони муҳоҷирони меҳнатӣ дар кишвари қабулкунанда, нигоҳ доштани арзишҳои миллию фарҳангӣ ва монанди инҳо метавонанд зимни таҳияи дигар стратегияҳо ва барномаҳои давлатии соҳаҳои алоқаманд ба назар гирифта шаванд. 
143. Стратегия дар муқоиса бо Конвенсияи байналмилалӣ оид ба ҳимояи ҳамаи ҳуқуқҳои муҳоҷирони меҳнатӣ ва аъзои оилаи онҳо, инчунин мустақиман бо Консепсияи муҳоҷирати меҳнатии шаҳрвандони Ҷумҳурии Тоҷикистон дар хориҷа, ки бо ќарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 9 июни соли 2001 № 242 ќабул шудааст, алоқаманд буда, асосҳои муҳоҷирати меҳнатии беруна, зарурати таҳияи сиёсат ва ҳадафҳои минбаъдаи иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва стратегии давлатро дар робита бо масъалаҳои муҳоҷирати меҳнатӣ инъикос мекунад.
144. Хусусият ва ягонагии Стратегия дар он аст, ки бо ташаббуси Вазорати меҳнат, муҳоҷират ва шуғли аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон бори аввал дар доираи як Стратегия ҳамаи намудҳои муҳоҷирати аҳолӣ мавриди баррасӣ қарор гирифтанд, ки мутобиқ ба санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ амалӣ карда мешаванд. Ин бори аввал дар амалияи байналмилалӣ рух медиҳад, вақте ки ҳамаи масъалаҳои муҳоҷират тавассути як Стратегияи ягона дар маҷмуъ баррасӣ мешаванд ва ин ниятҳои Ҷумҳурии Тоҷикистонро барои ба низом овардани ҷараёни муҳоҷират ва таъмини муҳоҷирати бехатар ва қонунӣ тасдиқ мекунад. Ҳамин тариқ, метавон гуфт, ки бори аввал дар як давлати муайян дар бораи муносибати маҷмуї ба иҷрои вазифаҳое, ки дар назди давлат вобаста ба муҳоҷирати аҳолӣ гузошта шудаанд, қарори ҷасурона қабул карда шудааст. 
145. Ғайр аз ин, хусусияти дигари Стратегия дар он аст, ки дар се марҳила натиҷагирии фаъолият оид ба амалисозии  муқаррароти ин ҳуҷҷат ба нақша гирифта шудааст. Яъне, натиҷаҳои корҳои муштарак аз рӯи натиҷаҳои ҳар се соле, ки дар нақшаи чорабиниҳо муайян карда шудаанд, ки қаблан дар амал дучор наомада буданд, амалӣ карда мешаванд. 
146. Дар Стратегия метавон баъзе сенарияҳои эҳтимолии рўњафтодагї  ва хушбинонаро вобаста ба масъалаҳои муҳоҷирати аҳолӣ баррасӣ кард, ки имкон медиҳанд, то ҷараёни ҳодисаҳои ба амаломада дуруст муайян карда шуда, саривақт ба ин равандҳо бо мақсади пешгирӣ намудани хатарҳо ҷиҳати амалисозии Стратегия вокуниш нишон дода шавад. 

Сенарияҳои имконпазири рўњафтодагї  ва рўњбаландї марбут ба хавфҳои амалисозии  Стратегия 
                                                                                                   ҷадвали 11
Чорабиниҳое, ки қарорро талаб мекунанд    
Сенарияи рўњафтодагї 

     
Сенарияи рўњбаландї 

Қабули Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи муҳоҷирати меҳнатии хориҷӣ»    Давлат Қонунро қабул намекунад ва муҳоҷирати меҳнатии хориҷиро идора намекунад

    Давлат қонунро қабул мекунад ва идораи давлатии муҳоҷирати меҳнатии беруниро таъсис медиҳад ва ҳифзи иҷтимоию ҳуқуқии муҳоҷирони меҳнатӣ- шаҳрвандони Ҷумҳурии Тоҷикистон дар хориҷаро таъмин менамояд
Пешбурди сиёсати мақсаднок ва муассири муҳоҷират    Давлат сиёсати муттасил надорад, ҳадафҳои худро муайян накардааст ва наметавонад сиёсати муассири муҳоҷиратро пеш барад, ки дар асоси он бесарусомонии муҳоҷират ба вуҷуд омадааст ва сиёсат дар ин самт комилан бесамар аст    Давлат сиёсати муттасилро бо ҳадафҳои мушаххас барои истифодаи самараноки муҳоҷират дар рушди кишвар ва некӯаҳволии худи муҳоҷирон риоя мекунад. Дар натиҷа, кишвар, оилаҳои муҳоҷирон ва тамоми ҷомеа дар ҳоли рушд қарор доранд
Таъмини ҳифзи иҷтимоӣ ва ҳуқуқии муҳоҷирон    Давлат ба ин раванд дахолат намекунад ва мақомоти ваколатдор худро аз масъулият канор гирифтанд. Дар натиҷа, норозигии азим дар байни шаҳрвандон ва ташаннуҷи иҷтимоӣ ҳам дар дохили кишвар ва ҳам дар хориҷ вуҷуд дорад.    Давлат ва мақомоти дахлдори ваколатдор бо ҳифзи ҳуқуқ ва манфиатҳои муҳоҷирон машғуланд, бо давлати қабули муҳоҷирон шартномаҳои байниҳукуматӣ мебанданд. Муҳоҷирон - шаҳрвандони Ҷумҳурии Тоҷикистон таҳти ҳимоя ва ғамхории давлати худ мебошанд ва барои беҳбудии оилаҳо ва кишвари аслии худ фаъолияти меҳнатӣ мебаранд
Беҳтар кардани кори сохторҳои бонкӣ оид ба хизматрасонӣ ҳангоми интиқоли маблағ ба муҳоҷирон
    Бонкҳо интишори интиқоли маблағҳои муҳоҷиронро ба таъхир меандозанд ва гузашта аз ин, ҳаққи иловагиро мегиранд. Дар натиҷа, бонкҳо эътимоди муҳоҷирон ва аҳолии кишварро аз даст медиҳанд, ки ин боиси хуруҷи муштариёни бонкҳо, коҳиши назарраси ҳаҷми интиқол ва зарари мустақим дар фаъолияти худи бонкҳо мегардад    Бонкҳои кишвар барои пешниҳоди хидматҳои марбут ба интиқоли маблағҳои муҳоҷирон фаъолиятҳои муосир ва ҷолибро анҷом медиҳанд, ки боиси афзоиши назарраси мизоҷони бонкҳо, бозгашти эътимоди муҳоҷирон ва шаҳрвандони кишвар ба низоми бонкӣ мегардад, ба мисли инчунин афзоиши якбораи ҳаҷми интиқоли пул аз хориҷа ва фаъолияти бомуваффақияти сохторҳои бонкии ҷумҳурӣ
Ҷалб ва ҳавасмандгардонии муҳоҷирони меҳнатӣ, диаспораҳои тоҷик ва ҳамватанони бурнмарзӣ дар рушди иҷтимоию иқтисодӣ ва инноватсионии кишвар    Давлат сиёсати заифи кор бо муҳоҷирони меҳнатӣ, диаспораҳои тоҷик ва ҳамватанони бурунмарзиро пеш гирифта, наметавонад онҳоро ба раванди рушди иҷтимоию иқтисодӣ ва инноватсионии кишвар ҷалб кунад    Давлат манфиатдор аст, ки муҳоҷирони меҳнатӣ, диаспораҳои тоҷик ва ҳамватанони бурнмарзиро ба рушди иҷтимоию иқтисодӣ ва инноватсионии кишвар ҷалб намуда, ҳамзамон сиёсати салоҳиятнок ва шаффофро барои ҳавасмандгардонии онҳо пеш барад. Дар натиҷа, ҳамкорӣ рушд карда, потенсиали номаҳдуди муҳоҷирон ба раванди рушди кишвар равона карда шудааст    
Рушди ҳамкорӣ бо диаспораҳои тоҷик ва ҳамватанони бурунмарзӣ    Давлат рушди ҳамкориро бо диаспораҳои тоҷик ва ҳамватанони бурунмарзӣ, гум кардани эътимоди онҳо ва ба ин васила эҷод кардани мухолифати беруна, ки дер ё зуд метавонад ба муборизаи сиёсӣ бо қудрати ҳоким дахолат кунад, зарур намешуморад    Давлат сиёсати шаффоф ва боэътимоди ҳамкориро бо диаспораҳои тоҷик ва ҳамватанони бурунмарзӣ пеш мебарад ва бо ин шарикони боэътимодро барои рушди ватан пайдо мекунад ва зиёда аз он, обрӯи сиёсии кишварро дар арсаи байналмилалӣ таҳким мебахшад

147. Дар ҷадвали дар боло овардашуда хавфҳо дар самти муҳоҷират, ки дар сурати диққати зарурӣ ба ҳалли саривақтии мушкилоти ин соҳа ба амал омада метавонанд, ба таври ҷадвал инъикос ёфтааст.
148. Сиёсати давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар самти муҳоҷират  ба пешгирии афзоиши муҳоҷирати ғайрирасмӣ ва бенизом дар асоси ташаккули заминаи дахлдори меъёрию ҳуқуқӣ, фароҳам овардани шароити мусоиди ҳуқуқӣ, шуғли муҳоҷирон ва будубоши минбаъдаи қонунии онҳо, дастгирии иҷтимоии оилаҳои партофташудаи муҳоҷирони меҳнатӣ ва муҳоҷирони меҳнатии осебпазир (онҳое, ки депортатсия шудаанд ва м.и.), иштирок дар ин раванди мақомоти иҷроияи маҳаллии ҳокимияти давлатӣ, ҷомеаи шаҳрвандӣ, ташкилотҳои байналмилалӣ, ғайриҳукуматӣ, ҷамъиятӣ ва дигар ташкилотҳо бо мақсади таъмини муҳоҷирати бехатар, мураттаб, қонунӣ ва ҷорї намудани қонуният дар фазои муҳоҷират равона шудааст. 

 5. АФЗАЛИЯТҲО ВА НАТИҶАҲОИ НОИЛШАВАНДА
149. Барои ноил шудан ба ҳадафҳо ва вазифаҳое, ки дар доираи Стратегия гузошта шудаанд, амалисозии  сиёсати давлатии муҳоҷирати Ҷумҳурии Тоҷикистон ва таъмини идоракунии давлатии равандҳои муҳоҷират афзалиятҳои асосии миллии зерин муайян карда шуданд:
1) дар танзими равандҳои муҳоҷират:
- ташаккули низоми самарабахши танзими равандҳои муҳоҷират тавассути афзоиш додан, таҳкими иќтидор  ва мақоми хадамоти муҳоҷират дар назди Вазорати меҳнат, муҳоҷират ва шуғли аҳолӣ, таҷҳизоти техникии он ва дастгирии дахлдори илмӣ - иттилоотӣ ва молиявӣ;
- такмили заминаи ҳуқуқии миллӣ ва меъёрии муҳоҷират;
- таҳия ва амалисозии  механизмҳои муассири бозор дар самти рафъ ва кам кардани миқёси муҳоҷирати стихиявӣ ва азнавтақсимкунии (кўчонидани) оқилонаи аҳолӣ дар минтақаҳо; 
- тақвият бахшидани фаъолиятҳо барои воридшавӣ ба бозори байналмилалии меҳнат ва ҷустуҷӯи корфармоёни эҳтимолӣ;
- таъмини тавозуни бозори меҳнати миллӣ, аз ҷумла бо дар назар дошти истифодаи афзалиятноки захираҳои меҳнатии маҳаллӣ дар ширкатҳои хориҷие, ки дар ҳудуди  Ҷумҳурии Тоҷикистон фаъолияти хоҷагидорӣ мекунанд;
- пешгирии муҳоҷирати ғайрирасмӣ тавассути таҳия ва ташкили низоми ягонаи назорати муҳоҷират ва ҳамоҳангсозии фаъолияти мақомоти дахлдори давлатӣ;
- таъсис ва ҷорї намудани  ҳавасмандгардонии самараноки иқтисодӣ барои кӯчонидани оқилонаи аҳолӣ, пешгирї намудани нобаробарӣ дар кўчонидани номуташаккили аҳолӣ, ки ба тақвият додани шиносоињои иҷтимоию иқтисодӣ, демографӣ, экологӣ ва захираҳои меҳнатӣ дар минтақаҳо ва маҳалҳои аҳолинишини муайян монеагї эҷод менамоянд.
2) дар беҳтар намудани муҳоҷирати меҳнатии хориҷӣ:
- ҳимояи ҳуқуқии муҳоҷирон ва аъзои оилаи онҳо, барқарор намудани робитаҳои корӣ бо мақомоти маҳаллӣ, ки бо мушкилоти муҳоҷирони меҳнатӣ сарукор доранд, инчунин иттиҳодияҳои корфармоён дар минтақаҳои кишварҳое, ки шаҳрвандони Тоҷикистон асосан кор мекунанд;
- таҳия ва амалисозии  меъёрҳои иҷтимоию иқтисодӣ, сармоягузорӣ, экологӣ, меҳнатӣ ва дигар меъёрҳои асосноккунии квотаҳои меҳнатии муҳоҷират бо мақсади ҳифзи бозори миллии меҳнат;
- пурзӯр намудани фаъолият оид ба ҷустуҷӯи корфармоён дар хориҷа ва ворид шудан ба бозори меҳнати байналмилалии кишварҳои хориҷи дур;
- андешидани тадбирҳои муассир оид ба ташкили таъминоти иҷтимоӣ ва дастгирии давлатии муҳоҷирони осебпазир, аз ҷумла оилаҳои партофташудаи муҳоҷирони меҳнатӣ, ба хусус кӯдакон дар дохил ва  хориҷи кишвар;
- баррасии масъалаи таъсис додани фондҳои дастгирии иҷтимоии муҳоҷирони меҳнатӣ (бо шаклҳои гуногуни ташкилию ҳуқуқӣ) дар дохил ва хориҷи кишвар.
3) дар тақвият бахшидан ва самаранокии равандҳои муҳоҷирати дохилӣ:
- ба амал баровардани тадбирҳои коҳиш додан ва муътадил гардондани харакати ѓайриоқилонаи муҳоҷирати дохили ҷумҳуриявӣ;
- амалисозии  маҷмӯи чорабиниҳо оид ба рушди босуръати бахши кишоварзии иқтисодиёт ва муҳити иҷтимоию фарҳангии деҳот;
- эҳёи шаҳрҳои миёна, хурд ва шаҳракҳо тавассути барқарорсозӣ ва таҳкими заминаҳои шаҳрсозӣ;
- таҳия ва амалисозии  чораҳое, ки вуруди аҳолиро ба шаҳрҳои калони дорои иқтидори маҳдуди захиравӣ ва махсусан пойтахти ҷумҳурӣ пешгирӣ мекунанд;
- таъмини ҳамкории наздики мақомоти давлатӣ ва худидоракунии маҳаллӣ дар ҳалли масъалаҳои муҳоҷирати дохилӣ;
- таҳия ва амалисозии  механизмҳои ҳавасмандгардонии иқтисодӣ ва сафарбаркунии иҷтимоӣ барои пешгирии пайдоиши равандҳои номуташаккили муҳоҷират;
- ҷустуҷӯ ва ҷалби грантҳои хориҷӣ барои ҷорӣ намудан ва амал кардани феҳристи ягонаи автоматиконидашудаи давлатии аҳолӣ. 
4) дар беҳтар намудани ҷараёнҳои муҳоҷирати байнидавлатӣ:
- такмил додани таҷриба ва амалияи ҷорӣ намудани баҳисобгирии пурра ва бақайдгирии шахсоне, ки аз ҷумҳурӣ баромада мераванд ва аз хориҷа меоянд; 
- таъмини шароити иҷрои уҳдадориҳои байналмилалии Тоҷикистон дар самти пешгирӣ аз муҳоҷирати ғайрирасмӣ, ҳимояи манфиатҳои миллӣ ва таъмини амнияти давлатӣ;
- таҳия ва амалисозии  низоми  муассири назорати байниидоравӣ оид ба риояи қонунгузории муҳоҷират;
- таҳияи созишномаҳои нави байниҳукуматӣ дар самти муҳоҷират.
5) ҳангоми мусоидат ба бозгашти ихтиёрии ҳамватанон (тоҷикони этникӣ) аз дигар кишварҳо, мутобиқшавӣ ва ҳамгироии онҳо дар ҳудуди  Ҷумҳурии Тоҷикистон, дастгирӣ ва рушди муносибатҳо бо ҳамватанони бурунмарзӣ:
- таҳия ва амалисозии  Барномаи давлатии дастгирии ҳамватанони бурунмарзӣ;
- мониторинги вазъ ва ҳолати муҳоҷирати ҳамватанони бурунмарзӣ ва огоҳ кардани онҳо дар бораи омодагӣ ба қабул дар ҷумҳурӣ;
-рушди ҳамкориҳои наздисарҳадӣ бо кишварҳои ҳамсоя барои амалисозии  лоиҳаҳои муштараки иқтисодӣ ва фарҳангӣ барои дастгирии ҳамватанон, мусоидат ба тамосҳои бемамониат ва мулоқотҳои мунтазам дар заминаи робитаҳои оилавӣ, хонагӣ ва тиҷорӣ;
- таъмини ҳамватаноне, ки аз хориҷа меоянд, бо ҳуқуқҳои афзалиятнок ва квотаҳо барои таҳсил дар мактабҳои олии ҷумҳурӣ;
- таъмини адабиёти таълимӣ ва дигар адабиётҳо, инчунин баробариҳо бо давлатҳои истиқомати доимии онҳо бо ҷои кор, ҷой дар донишгоҳҳо ва ғайра.
6) ҳангоми фароҳам овардани шароити мувофиқ барои қабул, ҳамгироӣ ва ихтиёран ба ватани худ баргардонидани гурезагон:
- таъмини афзалиятноки иҷрои уҳдадориҳои байналмилалии Ҷумҳурии Тоҷикистон нисбати гурезагон;
- фароҳам овардани шароити мувофиқ барои шароити иҷтимоӣ ва зиндагии гурезагон, ҳамгироии онҳо ба ҷомеаҳои маҳаллӣ, риояи ҳуқуқҳо, озодиҳо ва манфиатҳои онҳо.

6. МОНИТОРИНГ ВА АРЗЁБИИ АМАЛИСОЗИИ  СТРАТЕГИЯ

150. Мониторинг ва арзёбӣ унсури муҳими амалисозии  Стратегия ва заминаи иттилооти боэътимод ва ҳисоботдиҳӣ дар бораи натиҷаҳои бадастомада дар амалисозии  ин санад мебошанд. Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Вазорати меҳнат, муҳоҷират ва шуғли аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар ҳамкорӣ бо вазорату идораҳои дахлдори ҷумҳурӣ, мақомоти иҷроияи ҳокимияти давлатӣ ва дигар шарикон натиҷаҳои фаъолияти муштаракро оид ба амалисозии  муқаррароти Стратегия, ки аз Нақшаи амали таҳияшуда бармеоянд, назорат ва арзёбӣ мекунанд.
151. Дар амалисозии  Стратегия,  принсипҳои асосии мониторинг ва арзёбӣ, масъалаи ташкили муколама бо ташкилотҳои байналмилалӣ ва шарикони рушд бо дар назар дошти мақсад, ҳадафҳо ва афзалиятҳои ягона оид ба ҳалли мушкилот дар самти муҳоҷирати аҳолӣ инчунин мониторинги вазъи муҳоҷирони осебпазир ва оилаҳои партофташудаи муҳоҷирони меҳнатӣ аҳамияти махсус дорад.
152. Мониторинги умумӣ ва арзёбии натиҷаҳои Стратегия ҳар сол дар шакли таҳияи муаррифнома (муаррифии рунамо) баррасӣ карда мешавад, ки қоидаҳо ва тартиби он бо мувофиқаи тарафҳо муайян карда мешаванд. Ҳамзамон, бо мақсади ҷорӣ намудани механизми самарабахши ҳамкорӣ, ҷонибҳои манфиатдор - иштирокчиёни раванд, аз рӯи натиҷаҳои шашмоҳа ва солона фаъолияти худро оид ба иҷрои Нақшаи амал арзёбӣ намуда, ба мақомоти ваколатдори давлатӣ дар самти муҳоҷират маълумотро бо дар назар доштани он мушкилоти ҳалношуда ва қадамҳои минбаъдаи ҷиҳати иҷрои вазифаҳо гузошташуда пешниҳод мекунанд. 
153. Бояд зикр кард, ки масъалаҳои муҳоҷирати аҳолӣ бояд васеътар баррасӣ карда шаванд, зеро он ба маънои том ба ҳамаи сохторҳои Ҳукумат ва шарикони рушд, аз ҷумла ҷомеаи шаҳрвандӣ рабт доранд. Дар асоси ин, аз ҳисоби намояндагони вазорату идораҳои марбутаи ҷумҳурӣ ва шарикон таъсиси як гурӯҳи кории доимӣ дар сатҳи роҳбарони шуъбаҳое, ки бо масъалаҳои муҳоҷирати аҳолӣ машғуланд, мувофиқи мақсад дониста мешавад.
154. Мониторинг ва арзёбӣ барои амалисозии  Нақшаи амали Стратегия муҳим буда, ҳамкории босифат ва самарабахши мақомоти давлатӣ ва дигар шариконро таъмин менамояд. Принсипҳои асосии мониторинг ва арзёбии Стратегия барои таъмини арзёбии мустақил, шаффофият ва ҳисоботдиҳӣ, ба дастовардани натиҷаҳо ва афзалиятҳои Стратегия, истифодаи усулҳои муосири мониторинг, инчунин эҷоди алоқаи доимӣ байни ҷонибҳои манфиатдор баррасӣ карда мешаванд.
155. Дар ҷараёни мониторинг ва арзёбӣ низоми  нишондиҳандаҳо аҳамияти махсус дорад, ки он имкон медиҳад пайгирии самаранокӣ ва самаранокии тадбирҳои сиёсатгузории дар Стратегия пешбинишударо таъмин намояд.
156. Таҳлили иттилооте, ки ҳангоми мониторинг ва арзёбии сиёсат дар доираи Стратегия ҷамъоварӣ карда мешавад, аз ҷониби ҳамаи иштирокчиёни раванди мониторинг ва арзёбӣ дар доираи салоҳияти худ бо ҳамоҳангсозии мустақими Вазорати меҳнат, муҳоҷират ва шуғли аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки вазорати калидӣ дар ҳалли мушкилоти муҳоҷират мебошад, амалӣ карда мешавад.
157. Тартиб ва шакли ҳисоботдиҳӣ аз ҷониби ҳамаи иштирокчиёни раванди мониторинг ва арзёбӣ аз ҷониби Вазорати меҳнат, муҳоҷират ва шуғли аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон муайян карда мешавад. Ҳисоботи ҳар сол як маротиба на дертар аз 1 марти соли навбатии ҳисоботӣ пешниҳод карда мешаванд.
158. Бо мақсади иҷрои вазифаҳои ба зиммаи мақоми ваколатдори давлатї вогузоргардида оид ба ҳамоҳангсозии фаъолияти ҳамаи иштирокчиёни ҷараёни мониторинг ва арзёбии Стратегия, вобаста ба зарурат, аммо на камтар аз як маротиба дар ҳар нимсола Вазорати меҳнат, муҳоҷират ва шуғли аҳолӣ Ҷумҳурии Тоҷикистон дар сатҳи шахсони масъули вазорату идораҳои дахлдор ва мақомоти иҷроияи маҳаллии ҳокимияти давлатї ҷаласаҳо доир менамояд. Барои ноилшавї ба ҳадафҳо оид ба амалисозии муқаррароти Стратегия ҷамъбасти кори якҷоя дар шаш марҳила аз рўи натиҷаҳои фаъолияти сесола, яъне оид ба ҷамъбасти кор дар солҳои 2023-2025, 2026-2028, 2029-2031, 2032-2034, 2035-2037 ва 2038-2040 муайян карда мешаванд.
159. Ҳисоботҳои омодагардидаи нимсола, солона ва сесола, инчунин, маълумотҳо оид ба натиҷаҳои ҷаласаҳои роҳбарони вазорату идораҳои дахлдор ва мақомоти иҷроияи маҳаллии ҳокимияти давлатї тибқи тартиби муқарраршуда ба баррасии Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон пешниҳод карда мешаванд.

7. ДАСТГИРИИ МОЛИЯВИИ СТРАТЕГИЯ

160.     Дастгирии молиявии чорабиниҳо оид ба амалисозии  Стратегия аз ҳисоби маблағгузории ҷории иҷрокунандагон, ки ҳамасола дар буҷети давлатӣ пешбинӣ шудаанд, маблағҳои ғайрибуҷетӣ,  ба монанди маблағҳои ҷалбшуда ва кӯмакҳои техникии ташкилотҳои молиявии байналмилалӣ, шарикони рушд ва фондҳои дастгирии ғайридавлатӣ амалӣ карда мешаванд.

8. МУҚАРРАРОТИ ХОТИМАВӢ

161. Стратегия дар асоси нақшаҳои миёнамуҳлати амал барои солҳои 2023 - 2025 (замима карда мешавад), солҳои 2026-2028, 2029-2031, 2032-2034, 2035-2037 ва 2038-2040 амалӣ карда мешавад. 
162. Вазорати меҳнат, муҳоҷират ва шуғли аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар ҳамкорӣ бо вазорату идораҳои дахлдор ва шарикони рушд механизми назорат ва арзёбӣ, аз ҷумла матритсаи нишондиҳандаҳои асосии фаъолиятро таҳия ва мувофиқа менамояд, ки дар асоси он мониторинги Стратегия амалӣ карда мешавад.